10-tema. Molekulyar-kinetikalíq teoriya tiykarları Jobası

2. İdeal gaz nızamlari

Aldın ideal gaz degende qanday gaz kózde tutılıwına toqtalıp óteyik. İdeal gaz dep, molekulalari ózara elastik sharlarday soqlıǵısatuǵın, molekulalarınıń ólshemleri júdá kishi hám molekulalar arasında ózara tásir kúshleri esapqa alınbaytuǵın gazge aytıladı. Joqarı temperaturada siyrek gazlardı da ideal gaz dep qaraw mumkin. Biraq ádettegi sharayatta geliy, vodorod hám olarǵa uqsas gazlar ideal gaz ushın qoyılǵan talaplarǵa jawap beredi.

Belgili massalı gaz halati basım R, kólem V hám temperatura T arqalı sıpatlanadı. Gazdıń halatın anıqlawshı bul shamalardıń ózgeriwine gaz protsessleri dep ataladí. Temperatura turaqlı bolǵanda gaz basımınıń kólemge baylanıslı xalda ózgeriwine izotermik, basım turaqlı bolǵanda gaz kóleminiń temperaturaǵa baylanıslı xalda ózgeriwine izobarik hám gazdıń kólemi turaqlı bolǵanda onıń basımınıń temperaturaǵa baylanıslı xalda ózgeriwine izoxorik protsess dep ataladí.
Gazlar qásiyetleriniń zat dúzilisiniń molekulyar-kinetik teoriyasi tiykarında úyreniwden aldın tájriybe jolı menen jaratılǵan gaz nızamlarına (Boyl-Moriott, Gey-Lyussak, Dalton, Avogadro) nızamlarına toqtalıp ótemiz. Bul nızamlar ádettegi atmosfera sharayatınan onshalíq parıq etpeytuǵın sharayatta tájriybe ótkeriw jolı menen ashılǵan.


Boyl-Mariott nızamı.
Bir-birinen ǵáresiz xalda 1662 jılda ingliz alımı Boyl hám 1667 jılda frantsuz alımı Mariott izotermik protsess ushın tómendegi nızamdı jarattı:

2-súwret

turaqlı temperaturada (t=const) belgili massalı gazdıń basımi kólemga keri proportsional xalda ózgeredi: RV = const (1) Turli temperaturalar ushın (1) formulanıń grafigi giperbolalardan ibarat boladı (2-súwret). Bu giperbolalarga izotermalar dep ataladí.