10–maruza termodinamikaning ikkinchi qonuni reja

5.O`zaro elektr sigim. Kondensatorlar. Iuqorida ko`rdiki, yakkalangan, yani boshqa o`tkazgichlar tasiridan izolyasiyalangan o`tkazgichning

(87)
elektr sigimi kichik bo`lganda ham uning o`lchamlari juda katta bo`ladi. Masalan, elektr sigimi 1 mkf bo`lgan yakkalangan sharning radiusi 9 km ga teng. Binobarin, o`lchami juda katta bo`lgan bunday yakkalangan o`tkazgichlarni elektr sigim sifatida ishlatib bo`lmasligi, sigimi katta, lekin o`lchamlari kichik bo`lgan elektr sigimlarining yaratilishiga olib keldi. Agar o`tkazgich yakkalanmagan, yani uning yaqinida boshqa o`tkazgichlar mavjud bo`lsa, uning elektr sigimi S yakkalangan holatidagidan katta bo`lar ekan. Bunga sabab, q zaryadli A o`tkazgich atrofidagi o`tkazgichlarning yaqin sirtlarida q zaryadga teskari orali induksiyalangan zaryadlar hosil bo`lib, u ham o`z o`rnida A o`tkazgichning potensialini kamaytiradi va uning elektr sigimini oshiradi. Amalda esa bir–biridan dielektriklar bilan ajralgan, miqdor jihatdan teng, qarama–qarshi ishorali zaryadlar bilan zaryadlangan ikkita o`tkazgichlar sistemasi o`zaro elektr sigim yordamida zaryadlangan sigimlarni hosil qilinadi.

+
+ + + +

+ +
+ +

+ A +
+ +

+ +
+ + + +

10–rasm.

Agar zaryadlangan ikkita o`tkazgichlar orasidagi potensiallar ayirmasi va ulardagi zaryadlarning absolyut qiymati q bo`lsa, formulaga asosan ikki o`tkazgichning o`zaro elektr sigimi S quyidagiga teng bo`ladi:

(88)
Bu ifodaga binoan o`zaro elektr sigimni quyidagicha tariflash mumkin:

Ikki o`tkazgichning o`zaro elektr sigimi deb, ular orasidagi potensiallar ayirmasini bir birlikka o`zgartirish uchun bir o`tkazgichdan ikkinchisiga olib o`tilgan zarjadga miqdor jihatdan teng bo`lgan fizik kattalikka aytiladi.
Ikki o`tkazgichning o`zaro elektr sigimi ularning shakliga, geometrik o`lchamiga, o`zaro joylanishiga va muhitning dielektrik hususijatiga bogliq. O`tkazgichlarning o`zaro elektr sigimi asosida elektrotehnika va radiotehnikada keng qo`llanishga ega bo`lgan kondensatorlar deb ataluvchi qurilmalar yasalgan. Kondensator lotincha "kondensaciya" so`zidan olingan bo`lib, to`plovchi, quyuqlovchi manosini anglatadi.