11- seminar mashg„uloti Mavzu: Shaxsga faktorli yondashuvlar

---

11- seminar mashg„uloti 
Mavzu: Shaxsga faktorli yondashuvlar
1. Ch.Spirmenning ikki faktorli yondashuvi.
2. R.B.Kettellning shaxs muammosini o„rganishga yondashuvi: shaxs qirralari: 
yuzaki va dastlabki 
3. G.Yu 
.Ayzenk 
nazariyasi: 
shaxsning 
uch 
faktorli 
modeli 
(ekstroversiya introversiya, neyrotizm, psixotizm).
4. Shaxsning tadqiq etishda kriterial tahlil texnikasi.
5. Shaxsning o„rganishda genotipik va fenotipik faktorlar Dj.Gilford nazariyasi: 
shaxs qirralarini faktorli-tahliliy tadqiqot.
6.Faktorning tarkibi tuzilmasi va shaxs so„rovnomasi (“Katta beshlik” 
so„rovnomasi).
Charlz Spirmen “Inson qobiliyati” borasidagi o„z tadqiqotlarida, 1927 yilda
chop etilgan maqolasida yuqorida bayon etilgan aqlning ikki omil nazariyasini 
ilgari surdi, ya‟ni har qanday muvaffaqiyatli ruhiy harakatlar asosini tashkil
etuvchi umumiy omil va muammolarni hal qilish uchun zarur bo„lgan 
maxsus omillarni taklif etdi. 
R.B.Kettelning “ O„n olti faktorli shaxsning o„rganish so„rovnomasi (16PF)” 
Mazkur so„rovnoma R.B.Kettell rahbarligida ishlab chiqilgan bo„lib, u G.Olport 
va X.S.Odbert ilgari surgan (1936) g„oyaga tayangan holda so„rovnomani 
shakllantirdi. Ular dastlab ingliz tili lug„atidagi shaxs xususiyatlari aks ettiruvchi 
18000 so„z ro„yxatini tuzib chiqdilar. So„ngra esa ular orasida insonning kundalik 
hayotida uchraydigan 4500 tasini ajratib oldilar. R.B.Kettell ushbu ro„yxatni qayta 
ko„rib chiqib, 1946 yilda Olport-Odbert ro„yxatini kompьyuter texnologiyalaridan 
foydalangan holda tahlilni amalga oshirdi. 
Minnesota ko„p tomonlama shaxsni 
o„rganish 
so„rovnomasi 
-
shaxsning tizimli xususiyatlarini baholash uchun va hissiy o„zgarishlari tabiatini a
niqlash uchun mo„ljallangan.Unda keng ko„lamli, ta‟rifiga qaratilgan savollar 
mujassamlashtrilgan. 
Testning hozirgi versiyasi 
ellik yil davomida, eng yaxshi klinik yo„naltirilgan sinov deb qabul qilindi, birinc
hi so„rovnoma MMPI (1941), deb nomlangan. MMPI-
2 versiyada muhim o„zgarishlar, yangi ko„rsatkichlari va farqlari, standart o„lchov 
ham bashorat qilish. MMPI-
2 sezilarli darajada munozarali diagnostika ko„rsatkichlari bartaraf etildi va gender
farqlar ta‟siri yo„nalishi bo„yicha yaxshilandi. MMPI-A -
18 yoshgacha bo„lgan shaxslar 
ekspertiza o„tkazish uchun sinov versiyasini ishlab chiqilgan. 
Ushbu yillarda ko„pchilikni e‟tiborini Minnesotning ko„p jabhali shaxsni 
o„rganish savolnomasi (MMPI) o„ziga jalb etdi. G.Yu.Ayzenkning Moudsleysk 
tibbiyot savolnomasi yaratildi. Shuningdek, Gilford «Temperament sharhi» deb 
nomlangan testni ishlab chiqdi. 
Gilfordning «Sotsial intellekt» testi. Sotsial intellekt – bu insonning 
kechinmalari, niyati va emotsional holatlarini so„zlari va xatti-harakatlari orqali 
tushunish qobiliyati . Sotsial intellekt – shuningdek, insonning shaxslararo 

---

munosabat natijalarini oldinda ko„ra olish xususiyati hamdir. Sotsial intellekt 
insonlar haqida tez mulohazalab, ularning xatti-harakatlari yuzasidan tezkor 
munosabat bildira olish qobiliyati bilan ham bog„liq. Bu «ijtimoiy inoyat etilgan» 
xususiyat bo„lib, ijtimoiy munosabatlarga moslashishni ta‟minlash uchun insonlar 
bilan munosabatni tekis ketishini ta‟minlaydi.Metodika muallifi Dj. Gilford sotsial 
intellekt masalasiga umumiy intellektga bog„liq bo„lmagan, ammo xulq-atvor 
orqali ma‟lumot olish bilan bog„liq intellektual qobiliyatlar tizimi deb izohlagan. 
Gilfordning kontseptsiyasiga ko„ra sotsial intellekt o„zida 6 omilni birlashtirgan. 
“Katta beshlik so„rovnomasi” ( P.Kosta, M.Krae). 
1. 1983-1985 yillarda amerikalik olimlar R.Mak-krae va P.Kostalar 
tomonidan ishlab chiqildi 
2. Rus muhitida V.Oryol, Rukavishnikov va I.G.Seninlar tomonidan 
moslashtrilgan. 
3. 1999 yilda metodika yaponiyalik olim Xiydjiro Teuyiki tomonida tarjima 
qilingan va moslashtirilgan. 
So„rovnomaning shkalallari quyidagilardan iborat: 
1. Ekstraversiya-introversiya 
2. Yaqinlik-xolislik 
3. O„zini o„zi nazorat qilish-impulsivlik 
4. Emotsional beqarorlik – emotsional barqarorlik 
5. Ekspressivlik –praktiklik