11-мавзу: Ён томондан ёритилган хона дераза ўлчамларини аниқлаш

Кўриш ишининг тавсифи	Фарқ қилиш объек-тининг энг кичик ёки эквивалент ўлчамимм	Кўриш ишининг разряди	Кўриш ишининг разряд туркуми	Объект-нинг фон билан контрасти	Фоннинг тавсифи	Сунъий ёритиш					Табиий ёритиш
Аралаш ёритиш
						Ёритилганлик, лк			Меъёрланадиган катталиклар пульсация коэффициенти ва кўз қамаштириш кўрсаткичининг бирикмалари
Мураккаб ёритиш тизимида						Умумий ёритиш тизимида	ТЁК, ен, %
Жами	Шу жумладан умумийдан						юқоридан ёки мураккаб ёритишда	ён томондан ёритишда	юқоридан ёки мураккаб ёритишда	ён томондан ёритишда
		Р	К0 %
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
Ўртача аниқлик	0,5 дан ортиқ 1,0 гача	IV	а	Кичик	тўқ ранг	750	200	300	40	20
			б	кичик ўртача	ўртача тўқ ранг	500	200	200	40	20	4	1,5	2,4	0,9
			в	кичик ўртача катта	оч ранг ўртача тўқ ранг	400	200	200	40	20
			г	ўртача катта –“–	оч ранг –“– ўртача	-	-	200	40	20
Эслатмалар: 1. I а ва III а гача бўлган меъёрларнинг разрядлари учун, 7-11 гуруҳларда келтирилган ушбу разрядлар учун меъёрланадиган кўрсаткичлар тўпламидан бири қабул қилиниши мумкин. 2. Ёритилганликни мазкур меъёрларнинг 4.5 ва 4.6 бб.ларни ҳисобга олган ҳолда қабул қилиш лозим. 3. Фарқланиш объектининг энг кичик ўлчамлари ва уларга мос кўриш ишлари разрядлари ишловчининг кўзидан 0,5 м дан кўп бўлмаган масофада фарқланиш объектларини жойлаштиришда ўрнатилган. Ушбу масофа катталаштирилганда кўриш ишларининг разряди 2 иловага мос ҳолда ўрнатилади.Чўзиқ фарқланиш объектлари учун эквивалент ўлчами 3 Илова бўйича танланади. 4. Чўғланиш лампаларидан фойдаланилганда ёритилганликни (мазкур меъёрларнинг 1.1.б.) ёритилганлик шкаласи бўйича: а) Агар меъёрланадиган ёритилганлик 750 лк ва ортиқни ташкил қилса, аралаш ёритиш тизимида бир поғонага; б) Шунингдек, I-V, VI разрядлар учун умумий ёритишда; в) VI ва VIII разрядлар учун умумий ёритиш тизимида икки поғонага пасайтириш лозим. 5. Ўлчами 0,5 мм ва кичик ялтираб турадиган объектлар билан ишланганда ёритилганликни фарқланиш объектининг ўлчамлари билан мос ҳолда танлаш ва уларни “В” разрядга тааллуқли дейиши лозим. 6. Кўз қамаштириш кўрсаткичи 10-гуруҳда фақат умумий ёритиш учун (исталган ёритиш тизимида) чегараланади. 7. Пульсация коэффициенти Кn умумий ёритиш тизими учун 10-гуруҳда кўрсатилган ёки аралаш тизимидаги умумий ёритишдан аралаш ёритиш тизимидаги Кn маҳаллий ёритишдаги ёриткичлар учун 20% дан ошмаслиги шарт.

ҚМҚ 2.01.05-98 1-жадвал
- дераза шишасини ёруғлик характеристикаси бўлиб, СН и П 11-4-79 нинг 26-жадвалидан аниқланади.
Бунда дастлаб қуйидаги кўрсатгичлар аниқланиши лозим:
Хона узунлигини унинг энига нисбати L/В=12/6=2, Хона кенглигининг шартли ишчи сиртдан, дераза баландлигигача бўлган масофага нисбати яъни В/h=6/1.8=3.33
Демак,

Хонаузунлиги L нинг кенглиги В га нисбати	Хона кенглиги В нинг шартли ишчи сиртдан дераза устигача бўлган баландлик h га нисбати
	1	1,5	2	3	4	5	7,5	10
> 4	6,5	7	7,5	8	9	10	11	12,5
3	7,5	8	8,5	9,6	10	11	12,5	14
2	8,5	9	9,5	10,5	11,5	13	15	17
1,5	9,5	10,5	13	15	17	19	21	23
1	11	15	16	18	21	23	26,5	29
0,5	18	23	31	37	45	54	66	-

Запас коэффициент бўлиб, СН и П 11-4-79 нинг 3-жадвалининг 3-бандидан танланади.

Хона	Табиий ёритилганда деразанинг ҳолати
	Вертикал	Қия	Горизонтал
Жамоат ва туар-жой бинолари	1,2	1,4	1,5

Дераза қаршисидаги бинонинг таъсирини ҳисобга олувчи коэффициент. Буни коэфициент СНиП 11-4-79 нинг 27-жадвалидан қуйидагича аниқлаймиз;

0,5	1,7
1	1,4
1,5	1,2
2	1,1
3 ва ундан ортиқ	1

Бу ерда: Р- Қарама-қарши турган биногача бўлган оралиқ масофа
Нзд- Хисобланаётган бино деразаси остидан қаршисидаги бинонинг карнизи остигача бўлган масофа;
Агар бино қаршисида хеч қандай бино бўлмаса, бу қиймат 1 деб қабул қилинади
Демак;
Умумий ёруғлик ўтказувчанлик коэффициенти ни аниқлаймиз. Уни қуйидаги формула орқали аниқлаймиз.

Фомуладаги кўрсатгичлар СНиП 11-4-79 нинг мос равишда 28-29 жадвалидан аниқланади.
-материалнинг ёруғлик ўтказиш коэффициенти;
ёруғликнинг дераза панжараси элементларидан (дераза ромида) йўқолишини ҳисобга олувчи коэффициент;
- юқоридан ёритилганда том конструкцияларида ёруғлик йўқо-лишини ҳисобга олувчи коэффициент, ён томондан ёритилганда;
- ёруғликнинг қуёшдан ҳимоя қилиш қурилмаларида йўқолишини ҳисобга олувчи коэффициент;
- ёруғликнинг фонар остига қўйиладиган сим тўрда (сетка-да) йўқолишини ҳисобга олувчи коэффициент;

коэфициентларнинг қийматларини аниқлаш.
Ёруғлик ўтказадиган матеиалнинг тури		Тавақанинг тури		Томнинг юк кўтарувчи конструкциялари		Қуёшдан химоя қилувчи қурилмалар
Ойна-шиша		Турар-жой бинолари ва жамоат биноларининг ёғоч дераза тавақалари		Пўлат фермалар	0.9	Йиғиладиган бошқариладиган жалюзлар, пардалар	1
Бир қават	0.8	Бир қават ойнали	0.8	Темирбетон ва ёғоч аркалар, яхлит кесимли балка ва рамалар		Химоя бурчаги 45^0бўлган пластиналари ойна текислигига 90^0жойлашган қўзғалмас жалюз ва экранлар:
Икки қават	0.9	Жуфтлаштирилган икки қаватли ойна	0.75	Кесимнинг баландлиги ≥50 < 50	0.9 0.8	Горизантал	0.65
Уч қават	0.75	Алохида уч қаватли ойна	0.5			Вертикал	0.75
Витрина ойнаси 6-8мм	0.8	Метал дераза тавақалари
Нақшли ойна	0.65	Бир қават ойнали	0.9
		Жуфтлаштирилган икки қаватли ойна	0.85
		Алохида уч қаватли ойна	0.8

r₁- коэффициент қуйидаги тартибда аниқланади:
Биринчи навбатда хона энини шартли ишчи юза сатҳидан дераза баландлигига бўлган масофа нисбати аниқланади, бу катталик юқорида аниқланган:
яъни В : h₁=6/18=3,3
Ташқи девордан хонадаги ҳисобий охирги нуқтагача бўлган масофани хона эни В га нисбатини ҳар бир ҳисобий нуқта учун 5 ва 6 расмга асосан ҳисоблаймиз:
1) .
Ён томондан ёритилган ҳолда

Хонанинг умумий узунлигининг энига нисбатини аниқлаймиз; яъни L/B=12/6=2
Демак; r₁= 2.6.
Деразани дастлабки умумий юзасини аниқлаймиз:
;

Демак, ўқув хонаси учун деразаларнинг минимал умумий юзаси 6,28 м²экан.

Агар битта дераза ўлчамларини 1,8х1,5 қабул қилсак (каталог КСИ-85/Уз га асосан), битта дераза юзаси S = 2,7 м²:У ҳолда аудитория хонаси учун деразалар сони қуйидагича аниқланади.
,та
демак, 3-та дераза қабул қилсак хонани табиий ёритилганлик даражаси етарли бўлади (11.1-расм).


11.1-расм. Танланган ўқув хонасининг режаси ва қирқими.
Жорий назорат учун саволлар!
1. Деразанинг юзазини аниқлашдан мақсад нима?
2. Деразанинг даслабки ўлчамларини аниқлаш қайси меъёрий ҳужжатга асосан аниқланади?
3. формуладаги e нима у қандай аниқланади?
4. Формуладаги η0 коэффициент нима у қандай аниқланади?
5. Формуладаги r1 коэффициент қандай аниқланади?