11-mavzu. Kirish. Din madaniyat fenomeni

Sikhizm. Ma’lumki, Panjob SHimoliy Hindistondagi viloyatlar ichida ilk musulmon yurishlari davridan hind-muslmon munosabatlarining shakllangan yeri bo’lgan. Sikhizm ta’limotining yaratilishi ham “hind-musulmon muammosi” ma’naviy siyosiy yechimining bir ko’rinishi edi. Musulmonlar hindlar ichida yashaganlari uchn doim ular bilan muxolafatda bo’lishlari mumkin emasdi. Istilodan keyin ularning qo’ni qo’shnichilik aloqalari paydo bo’la boshladi. Ushbu munosabatlar mustahkamlangach na xind na musulmonniki bo’lmagan yangi bir “Hind-musulmon madaniyati” ni yuzaga keltirdi.
Hozirda bu dinga e’tiqod qiluvchilar 17 mln atrofida. 116 asr oxirida sof diniy islohotshaklida boshlangan sikhizm xarakati 17 asrning ikkinchi yarmiga kelib o’z e’tiqod qiluvchilarini faol xarbiy an’analar bilan sug’orilgan siyosiy tashkilot atrofida jamladi.
Bu dinga Panjobda guru (ustoz) Nanak (1469-1539) tomonidan asos solinib, unga ergashganlar o’zlarini sikxlar, ya’ni shogrdlar deb atashgan. “Sikhizm” atamasi ham shundan kelib chiqqan. Nanaknig vafotidan keyin uning ta’limotini 9ta guru rivojlantirgan. To’qqizinchi guru Govind Singx bu ishda muhim rol o’ynagan. Ular yagona ta’limotni targ’ib qilgan yagona guruni 10 qiyofada namoyon bo’ladi deb hisoblaganlar. Sikhizm talqinida hinduizmdagi Brahma, Vishnu, SHiva va islomdagi Alloh bir ilohda mujassam bo’ladi. U nirgun (sifatlardan xoli) va sagun (sifatlar egasi) deb talqin qilinadi. Uning asosiy xolati nigun bo’lib, bu xolat xar qanday sifatlardan xolidir. Biroq inson uni qandaydir sifatlar orqali tanishi uchun u o’z xoxishi bilan sagun xolatiga o’tadi. Sikxizm ta’limotiga ko’ra, iloh-Yaratuvchi, Saqlovchi, Vayron qiluvchi (Brahma, Vishnu, SHivalardek) sifatlarni o’zida mujassam qiladi. U qudratli va xukmdordir. Uning tomonidan yaratilgan dunyo esa o’zgaruvchan va foniydir. Iloh esa abadiy. U azaldaham, hozirda ham, kelajakda ham mustaqil ravishda mavjuddir. Azaliylik, vaqtdan tashqarida bo’lish, tug’ilmaganlik, o’lmaslik kabi unga berilgan sifatlar uning mohiyatini anglatadi. Xudoga bo’lgan muxabbat, ishonch, sadoqat yo’lini tutgan har bir inson Unga yetishili va U bilan birlashib ketishi mumkin.xudoga ibodat qilish, sikhizm ta’limoti bo’yicha, aslo dunyoviy hayotdan uzilishni, rohiblik yo’lini tutishni anglatmaydi, aksincha, hayotda faollikni, to’la mehnatni va oiladagi o’z vazifasini bajarishni anglatadi. Bu tamoyilarga to’la amal qilish natijasida tug’ilishlar zanjirining uzilishiga va insonning xudo bilan birlashib ketishiga olib keladi. Har kim xudo bilan bevosita muloqotda bo’lishi mumkin. Bu yerda madaniyatlar orasida o’zaro kurash ketadi. Nanak va Kabir kabilar xinduizmni budparastlikdan tozalab, islomga yaqinlashtirishga xarakat qililar. Sikxlar bir Xudoga e’tiqod qiladilar. Xinduizmning ziyoratgohlariga borishni, folbinlik, sehr joduni ta’qiqlaydi. Kasta tabaqalanishini inkor etadi. Brahmanlarning marosimlardagi rahbarligini inkor etadi. O’zining muqaddas kitobiga ega. Beshinchi guru Arjun (1581-1606) tomonidan tuzilgan. Yoki “Guru kitobi”, Grantsohib-(Sohibning kitobi) nomlanadi. Unga dastlabki besh guru va keyinchalik boshqa gurularning xam madhiyalari kiradi. U Panjob tilida yozilib, sikxlarning bosh ibodatxonasi “Oltin haram”da saqlanadi.