11-ma’vzu Sho'r erlarda botanik melioraciya usullari

balandligi,	Diamet	o’sishi
о miqdari m
№		nomi		r, sm	Diametr, m
					ШЖ	Ш~	O’sip turgan daraxt	+ orip qolgan daraxt

Daraxtlarning buyi yoppasiga ulchanadi. Buyi 8 metrgacha bulgan daraxtlar reyka bilan 8 metrdan yuqori bulganlari «Makarov» ulchagichi bilan aniqlanadi. Xatosi +_ 10 sm gacha buladi. Katta yoshdagi daraxtlarni diametri, erdan 1,3 metr balandlikda, ulchov vilkasi bilan aniqlanadi. Yosh (2-6 yosh) daraxtlarning diametri erdan usib chiqqan joyidan shtangentsirkul bilan ulchanadi. Daraxtlarning diametri ikki yunalishda: shimol- janub va sharq-'arb buyicha aniqlanadi. Tajriba maydondagi Har xil daraxtlarni turiga qarab Hammasi ulchab chiqiladi(2). Tajriba maydoni tupro'ining tavsifi Ham yoziladi. Buning tuproq kerakli chuqurlikda kovlanib uning Holati xarakterlanadi va quyidagi jadval buyicha yoziladi.

Jadval

Tuproqning gorizontlar buyicha tavsifi

Gorizont	Rangi	Namligi	Mexanik	qalinligi
ning nomi			sostavi

3. 
   Model daraxtlarni tanlash va ularni urganish. Tajriba maydondagi daraxtlarni yoppasiga ulchov olingandan keyin, har bir daraxt turi buyicha balandligi va diametri buyicha urtacha arifmetik kursatkichi topiladi va shu kursatkichlarga asosan har bir tajriba maydonchasida 3 tadan model daraxtlar tanlanadi. Daraxt usishi bilan tanasining diametri, balandligi, Hajmi va boshqa kursatgichlari Ham uzgarib boradi. Daraxtning birinchi yoshidan boshlab to kesiladigan yoshga etguncha usib borishini aniqlash, shu daraxt usishining analizi deyiladi. Tajriba maydondagi tanlab olingan model daraxtning urganib tahlil qilinadi. Tanlab olingan model daraxt: 1) diametri, balandligi va yoshi jihatdan urtacha: 2) tanasi tu'ri usgan va shoxlari yaxshi rivojlan bulishi lozim. Model daraxti urmon chekkasidan yoki alohida usib turgan djaraxtdan tanlanmaydi.(3).
   

Tahlil qilish uchun tanlab olingan model daraxtini kesishdan oldin quyidagi ishlar bajariladi: 1) jurnalga model daraxtining raqami va turi yoziladi;

2) uning qaysi yoshdagi daraxtlar guruhiga oidligi kursatiladi; 4) shoxlarining usish proektsiyasi tushiriladi; 5) er sathi buyicha daraxtning ildiz bu'ini belgilanadi; 6) daraxt tanasining shimol tomoni bur bilan belgilab quyiladi; 7) daraxt tanasining er satHidan 1,3 m, balandligi belgilanadi va diametrlarining ShJ va Sh~ tomonlari belgilab quyiladi.

Mana shu ishlar bajarilgandan keyin model daraxtini kesish joyi ildiz bu'inidan pastda belgilanibqirqiladi. Sungra shoxlar kesiladi va zichtaxlangan shox-shabbalar Hajmi ulchanadi.Daraxt tanasining umumiy uzunligi va quyosh nurlarini yunalishi ham aniqlanadi. Daraxtning 1/4, 1/2, 3/4 uzunlikdagi diametrlari pustloqli va pustloqsiz Holda ulchanadi. Analiz uchun daraxt 2m uzunlikdagi bulaklarga bulib urganiladi. Bunda urtacha kesim 1,3,5,7... m balandliklardan olinadi. AloHida 4 kesim yuzalar: 1) «0»-ildiz bu'inidan utgan nolinchi kesim; 2) «1,3» - ildiz bu'inidan 1,3 m balandlikdan olingan kesim; 3) 1/2 - daraxt tanasi uzunligining teng yarmidan olingan kesim; 4) «Bal asosi» - daraxt tanasi uchki qismining asosigacha joydan olingan kesim bundan mustasno(1). Misol tariqasida 13 m uzunlikdagi 24 yoshli daraxt tanasini bulish sxemasi quyidagi chizmada kursatilgan:

^ 1 к 13,0 м

Daraxt tanasidan olingan kundalang kesim yuzasiga quyosh nurlarining yunalishiga mos tushadigan dunyo tomonlarining belgilari quyiladada, kesim yusasining bir qismiga model daraxt raqami, mazkur kesimning nechachiligi va necha metr balandlikdan olingan oddiy kasr kurinishida yoziladi, bunda model daraxt raqami kasrning suratida, kesimning nechanchiligi va necha metr balandlikdan olingani esa, kasrning mahrajida tire bilan bir-biridan ajratib, kursatib quyiladi. Kesim tartibiildiz bu'nidan boshlanadi. Bu ishlar bajarib bulingandan keyin model daraxt quyidagi elementlar buyicha taHlil qilinadi: 1.Daraxt tanasiga usishini diametrlar buyicha taHlil qilish. 2.Daraxt tanasi usishini balandligi buyicha taHlil qilish. 3.Daraxt tanasi usishini Hajmi buyicha taHlil qilish. 4.Diametrlar buyicha urtacha yillik usishni aniqlash. 5.Balandlik buyicha yillik usishni aniqlash. 6.Hajm buyicha yillik usishni aniqlash. 7.Hajm buyicha urtacha davriy usishni aniqlash. Bu kursatkichlar «Urmon taksatsiyasi» fanida keltirilgan uslublarda aniqlanadi.

Savollar:

1 .Urmon tajriba maydonlari Haqida tushuncha bering?

2. 
   Tajriba maydondagi Hisob-kitob ishlarida nimalar amalga oshiriladi?
   
3. 
   Model daraxtlarni tanlash uslubi qanday bajariladi?
   
4. 
   Model daraxtlarda qanday kursatkichlar tahlil qilinadi?