11-mavzu. Soliq qonunchiligi asosi. (2 soat)

11.2. Soliqdan bo’yin tovlashga qarshi kurashish.
Mamlakatlar soliq bazalarini kamayishidan tobora ko'proq tashvishlanmoqdalar, ayniqsa globallashuv davrida, biznes onlayn rejimida olib borilganda va jismoniy shaxslar, korxonalar ko'proq moslashuvchan bo'lib, soliq yuki qulayroq bo'lgan yurisdiktsiyalarga o'tishlari mumkin. Soliqlarni to'lashdan bo'yin tovlash va to'lashdan bosh tortuvchi korxonalarga qarshi davlat tomonidan qabul qilingan turli usullar mavjud. Bular soliq tekshiruvlarini o'tkazishdan tortib, boyin tovlashni oldini olishga qarshi maxsus qoidalarni, oldini olishga qarshi umumiy qoidalarni va oldini olishga qarshi maqsadli qoidalarni joriy etilgan. Bundan tashqari, ichki qonunchilikdagi va soliq shartnomalaridagi ma'lumot almashish qoidalari yashirin daromad manbalarini ochish uchun eng foydali bo'lishi mumkin. Ixtiyoriy ravishda oshkor qilish tizimlari va soliq amnistiyalari, jinoyatchilarga bir martalik toza bo'lishlariga imkon berish uchun ham ishlatilishi mumkin. Soliq to'lovchilari har bir mamlakatning soliq tushumlaridagi ulushi qanchaligini aniqlashdan tashqari, qonuniy yoki noqonuniy ravishda, ayniqsa soliq stavkalari yuqori bo'lgan joyda, imkon qadar kamroq soliq to'lashga intilishadi.
Soliq to`lashdan bo`yin tovlashning asosan to'rt turi mavjud, ya'ni:
- soliqni noto`g`ri rejalashtirish;
- soliqni to'lashdan qochish (fiskal soliq);
- soliq to'lashdan bo'yin tovlash;
- soliq firibgarligi.

Noto`g`ri soliqni rejalashtirish va soliqlardan qochish qonuniy deb hisoblanishi mumkin, chunki turli yurisdiktsiyalar qonunlari eng yaxshi foyda bilan foydalaniladi. Soliqlarni to'lashdan bo'yin tovlash va soliqlarni firibgar qilish noqonuniy hisoblanadi va agar kashfiyot aniqlansa, jazo va choralar ko'riladi. Qochishga qarshi qoidalar qonuniy bo'lishi mumkin, - ya'ni soliq organi tomonidan chaqirish va amalga oshirish uchun qonuniylashtirilishi mumkin yoki - sud printsiplari sudlar tomonidan ishlab chiqilganligi sababli va nixoyat ikkalasining kombinatsiyasi.

SAARlar (Speicifc avoidnace are termed ) noto`g`ri soliq rejalashtirishga qarshi turish uchun zarur bo'lib qoldi. Odatda, ushbu senariyda GAARlar qo'llanilmaydi, chunki hech qanday qonunchilik suiiste'mol qilinmagan, ammo shunga qaramay, ushbu turdagi sxemalar soliq bazasini ham buzadi va hukumatlar bunday rejalashtirish tartiblarini cheklashni xohlashlari mumkin.
Shuning uchun SAARlar juda to`g`ri va aniq vaziyatlar bilan bog'liq. Masalan, kapitallashuv past holatlarda foizlar bo'yicha chegirmalar cheklanadi, agar chet el aktsiyalari ma'lum chegaradan oshib ketganda va foydani rezident aktsiyadorga berish kerak bo'lsa, chet el kompaniyalari tomonidan boshqariladigan qoidalar qo'llanilishi mumkin. Gibrid vositalar, shuningdek, foizli daromadni keltirib chiqaradigan qarz dividendlar daromadiga qayta tasniflanganda SAARni talab qilishi mumkin, bu esa ko'proq soliqqa tortilishi mumkin. Shartnomani suiiste'mol qilishni oldini olish uchun imtiyozlarni cheklash qoidalari ikki tomonlama soliq shartnomalariga kiritilishi mumkin.
GAAR (soliqdan qochishga qarshi umumiy qoidalar) - soliqlarni to'lamaslikni tekshirish uchun qabul qilingan umumiy qoidalar to'plami. GAARlarning maqsadi bitta, ammo ko'plab mamlakatlarda ko`rinish jihatidan farq qiladi. Bu qonunlarni suiiste'mol qilishning asosiy ta'limotlari, qonunlar, ishbilarmonlik maqsadi yoki asosiy maqsadlar uchun testlar, tijorat sabablari, shaklga bog'liqlik va boshqalar. Sud qoidalari, odatda, qoida yoki soliqning oldini olish maqsadida soliqlarni tejash maqsadlari bilan taqqoslanadigan mazmundagi test yoki asosiy maqsad testini qo'llaydi. GAARni qo'llashda soliq organlari operatsiyani e'tiborsiz qoldirishi, ko'rib chiqish usulini qo'llashi yoki operatsiyani qayta tasniflashi va shu asosda soliq to'lovchini qayta baholashi mumkin. Agar SAAR qo'llanilmasa, GAAR hali ham qo'llanilishi mumkin. Faqatgina qonuniy GAARga ega bo'lish, o'z-o'zidan to'sqinlik qiluvchi omil, degan qarash mavjud, chunki taklif qilingan bitimlar qonunga zid bo'lmasligi uchun kerakli tekshiruv protseduralari amalga oshiriladi.
TAAR (Targeted Anti-Avoidance Rules) - Maqsadli oldini olishga qarshi qoidalar, TAARlar GAAR va SAAR gibrididir. Umumiy tatbiq etish bilan TAAR kichikroq bo'ladi, chunki u faqat bitimlar seriyasining ma'lum bir qismi uchun imtiyozni rad etishga tegishli bo'lishi mumkin.
Amnistiya soliq to'lovchilarga ixtiyoriy ravishda kelib, ilgari qayd etilmagan aktivlar va daromadlarni oshkor qilish imkoniyatini beradigan mexanizmlardir.
Odatda, amnistiya faqat cheklangan muddatga beriladi, lekin takrorlanishi yoki qonunning doimiy xususiyati bo'lishi mumkin. Nazariya shuni ko'rsatadiki, o'tmishdagi huquqbuzarliklar e'tiborga olinmaydi (ba'zida kichik jarima uchun), ammo oshkor qilingan kundan boshlab daromadlar deklaratsiya qilinishi va soliqlar odatdagi soliq tizimida to'lanishi kerak.
Transchegaraviy faoliyatga nisbatan soliq to'lovchilarga bir nechta mamlakatda soliq solinishi mumkin. Bu, asosan, mamlakatlar tomonidan qabul qilingan turli xil soliq bazalariga bog'liq, masalan. yashash joyiga asoslangan soliq va manbalarga asoslangan soliq. Xalqaro munosabatlarni soliqqa tortish ikki yoki undan ortiq mamlakatda bir xil soliq to'lovchiga bir xil predmetga nisbatan solishtiriladigan soliqlar qo'yilganda yuzaga keladi. Ikki tomonlama soliqqa tortish masalasini hal qilish uchun mamlakatlar o'rtasida ikki tomonlama soliq shartnomalari tarmog'i tobora kengayib bormoqda. Ushbu shartnomalar yashash joyi va manbalardagi ziddiyatlarni hal qilishga, har xil daromad turlariga nisbatan tomonlarning turli mamlakatlardagi soliq huquqlarini aniqlashga va er-xotin soliqqa yo'l qo'yiladigan soliqlarning minimal darajasini belgilashga yordam beradi. Mamlakatlar o'zlarining ichki qonunlarida ikki tomonlama soliqqa tortishdan bir tomonlama ozod qilishni o'z ichiga olishi mumkin, bu esa ikki tomonlama soliq shartnomasi mavjud bo'lmaganda yordam beradi. Biroq, bir tomonlama yengillik zarar ko'rgan barcha ikki tomonlama soliqni hal qila olmaydi. Ikki tomonlama soliq imtiyozlari imtiyozlar, chegirmalar, to'langan chet el soliqlari uchun chegirma yoki chet el daromadlariga soliqning kamaytirilgan stavkasini belgilash yo'li bilan berilishi mumkin. Ko'pgina er-xotin soliq shartnomalarida, shuningdek, PE foydasiga soliq solinishi kerak bo'lgan joyni aniqlash uchun, ayniqsa, xususiy tadbirkorlik tushunchasi ko'rib chiqiladi. Ikki tomonlama soliq shartnomalari odatda ma'lum bir modelga asoslanadi, masalan, OECD modeli, BMT modeli yoki AQSh modeli.
BMT modeli rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar o'rtasida kelishuvlarni nazarda tutadi, OECD modeli esa rivojlanayotgan mamlakatlarni hisobga oladi.