11-mavzu: tuproq resursi reja

1-jadval 

O’zbekiton Respublikasi er fondi 

 

№ 

 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1 

Shudgor qilinadigan 

erlar 

4276,6 

4353,0 

4367,4 

4248,1 

4176,5 

2 

Ko’p yillik o’simliklar 

322 

329,0 

337,1 

351,6 

366,8 

3 

Bekor yotgan erlar 

50,5 

54,4 

52,5 

60,4 

62,1 

4 

O’tloq va yaylovlar 

23560,1  23477,2  23516,3  23506,3  23475,0 

5 

Tomorqalar 

239,3 

249,5 

257,0 

399,2 

451,3 

6 

O’rmonlar 

1405,0 

1431,2 

2021,9 

1404,9 

1410,1 

7 

Tayyorlanayotgan erlar  136,1 

145,7 

1380,0 

101,6 

103,7 

8 

O’zbekiston 

Respublikasi maydoni 

44884 

44884,4  44884,4  44884,4  44884,4 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Tuproq shо‘rlanishi 

  1-rasm.              Tuproq  shо‘rlanishi

 

– 

sug‘orma 

dehqonchilikda 

rivojlanishni 

chegaralaydigan 

sabablardan 

biri 

hisoblanadi. Masalan: Iroqda sug‘oriladigan 

maydonlarning  50  %  ga  yaqini,  Amerikada 

esa 27 % dan ortiqroq maydon shо‘rlangan. 

Tuproq  shо‘rlanishi  agrobiotsenoz  (sun’iy) 

va 

biotsenozlar 

(tabiiy) 

hosildorligini 

tо‘satdan  cheklab  qо‘yadi,  organizmlarning 

tur tarkibi va ekotizimlarning xilma-xilligini 

kamaytiradi  va  hududlarni  chо‘lanishiga 

olib keladi.   

            SHо‘rlanish  Qoraqalpog‘iston,  Buxoro,  Sirdaryo,  Qashqadaryo,  Xorazm 

vohalaridagi  yerlarni  zararlagan.  Asoslanmagan  holda  yerlarni  о‘zlashtirish,  suv 

taqchilligi  va  Orol  dengizi  suvining  kamayishi  hisobiga  1991  yildan  e’tiboran, 

О‘zbekistonda kо‘plab yerlarni о‘zlashtirish tо‘xtatildi.  

Tuproq eroziyasi 

      Tuproqnnig hosildorligiga salbiy ta’sir qiladigan omillar: 

 

- shamol eroziyasi (deflyatsiya); 

          - suv eroziyasi.                                  2-rasm. 

      

Deflyatsiya.

 

Shamol 

ta’sirida 

mayda  tuproq  bо‘lakchalari  uchib 

ketadi  va  tuproqda  qum  miqdori 

oshadi.  Deflyatsiya  ta’sirida  tuproqda 

gumus 

miqdori 

 

kamayadi 

va 

agroximik,  suvning  fizik  xossalari 

yomonlashadi.  Deflyatsiyaga uchragan 

yerlar 

Farg‘ona, 

Surxondaryo, 

Qashqadaryo, 

Buxoro 

viloyatlarida 

uchraydi.  Ayniqsa,  sezilarli  darajada 

deflyatsiya  Orol  dengizi  qurishi  hisobiga  Qoraqalpog‘iston  Respublikasida 

uchraydi.  Orol  dengizining  qurigan  tubidan  chang,  qum,  tuz  kabilar 

О‘zbekistonning yuzlab kilometr masofalariga tarqalmoqda.