11-sinf Ma’naviyat asoslari aa

I. Tashkiliy qism.

O’quvchilar davomati aniqlanadi. Sinfning darsga tayyorgarligi tekshiriladi. Darsda psixologik iqlim yaratish, dars shiori va maqsadini e’lon qilish.

1.1. O’qituvchi o’quvchilarga darsning oltin qoidasini aytib o’tadi hamda o’quvchilar ushbu darsning oltin qoidalariga amal qilish kerakligi ta’kidlanadi.



1.2. Darsda psixologik iqlim yaratish, dars shiori va maqsadini e’lon qilish:

1.3. Kunning muhim voqealari aytib o’tiladi:

O’qituvchi tomonidan bugungi kunda tavallud topgan mashhur shaxslar, yurtimiz va jahon maydonida sodir bo’lgan muhim ijtimoiy-siyosiy ma’lumotlar, bayramlar haqida qisqacha ma’lumot berib o’tiladi.

II. O’tilgan mavzuni takrorlash:

“Guruhlarda ishlash”

O’quvchilar 2 guruhga bo’linadi. Har bir guruh uyga berilgan mavzuga oid atamalardan o’z guruhlariga nom qo’yib olishadi hamda guruhga qo’yilgan nomga qisqacha ta’rif berishadi.

III. Yangi dars mavzusi mazmunini tushuntirish:

FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR:

1. Jamiyatni insonlarsiz tasavvur qilish mumkinmi?

2. Inson tushunchasiga ta’rif bering.

3. Nega inson jamiyat ijodkori deyiladi?

4. Rasmlarda kishilik jamiyatining qanday ijodkorlari tasvirlangan?
Inson boshqa mavjudotlardan o‘zining xotirasi, tafakkuri, tili bilan ajralib turadi. Inson faoliyatini boshqaruvchi xatti-harakatlar shu til orqali ajdodlardan avlodlarga uzatiladi. Bu jamiyatda inson faqat madaniyati bilan yuksaklikka ko‘tariladi.

Shuningdek, inson hayotida mehnat asosiy rol o‘ynaydi. Mehnat tufayli inson yashayotgan tabiiy muhitni yaxshilaydi, moddiy va ma’naviy boyliklar yaratadi, o‘z-o‘zini o‘zgartiradi. Bundan tashqari, mehnat insonning nafaqat jismoniy, balki ma’naviy, madaniy taraqqiyoti uchun ham juda muhim omil sanaladi. Mehnat tufayli inson tabiat bilan munosabatga kirishadi. Mehnat go‘zallik va farovonlik o‘rtasidagi kashfi yotlar va o‘zgarish lar asosidir. Mehnat yoshlarni nafaqat bugungi kunga tayyorlaydi, shuningdek, yoshlar uchun porloq istiqbolni yaratishga ham chorlaydi.

Inson haqidagi bugungi kungacha turli davlatlarda, turli davrlarda turlicha talqin va ta’rifl ar berib o‘tilgan. Inson va uning mohiyati haqidagi qarashlar dastlab qadimgi Hindiston va Xitoyda vujudga kelgan. Qadimgi Hindistonda shaxsning kelib chiqishi haqida «inson qayerdan paydo bo‘lgan», «biz qayerda yashaymiz» kabi savollar olimlar tomonidan chuqur o‘rganilgan va insonning ijtimoiy-ma’naviy mohiyati tahlil qilingan. Insonga ta’rif berar ekan, xitoylik Konfutsiy: «Bilish — insonning bilimidir», deb aytgan. Inson tinimsiz o‘z-o‘zini bilish orqali komillik darajasiga erishish imkoniyatiga ega. Nemis olimi Immanuil Kant insonni dunyodagi eng asosiy mavjudotga tenglashtiradi.

Qadimgi yunon faylasufl ari esa insonga o‘zgacha ta’rif berishadi. Xususan, Suqrot, Afl otun kabi allomalar inson hayotini olijanoblik bilan tugatish imkoniyati mavjudligini aytib o‘tishgan. Ularning fikricha, inson ma’naviy mavjudot sifatida ilohiy mohiyatga ega. Vatandoshimiz mutafakkir Abu Nasr Forobiy insonning barcha mavjudotlardan farqi, uning aql-idrokliligida deydi. Yana bir alloma Abu Rayhon Beruniy insonning xudo tomonidan yaratilganini ko‘rsatib, ayni vaqtda uning butun hayoti va jismoniy tuzilishi geografik omillarga bog‘liq ekanini ko‘rsatib o‘tadi.

Osiyolik alloma G‘azzoliyning fi kricha, inson buyuk xilqat va uning oldida mudom xavf-xatar mavjud. U aytadiki, muammolarni, xavf-xatarlarni bartaraf etgan shaxsgina baxtlidir. Buyuk allomalarimiz insonlarga hayotning ma’nosi, insonning ilohiy mohiyatini bilishga intilish, halol mehnat qilib boshqalarga mehr-muruvvatli, rahm-shafqatli bo‘lishni uqtirganlar.

Movarounnahrda uyg‘onish davriga munosib hissa qo‘shgan olimlar ta’limotlarida insonning moddiy va ma’naviy hayoti tabiat bilan uyg‘un holda xarakterlanadi. Ikkisi o‘rtasidagi munosabatlar insonning taraqqiy etishi bilan bog‘liq deb ko‘rsatib o‘tiladi.

Insonshunos olimlarning fikricha, bilimlarni 100 foiz deb olsak, shundan 97 foizini borliq to‘g‘risidagi, atigi 3 foizini inson to‘g‘risidagi bilimlar tashkil etar ekan.

«Inson falsafasi»

«Insonni otash emas, o‘z g‘afl ati yoqar. Barchadagi kamchilikni ko‘rar-u, ammo o‘ziga ko‘rdek boqar.

Nimaga qanday boqsang, u ham senga shunday boqar».

Jaloliddin Rumiy

BILIB OLING

IJODIY FAOLIYAT

1. Quyidagi jadvalni to‘ldiring. Qadimgi G‘arb va Sharq allomalari qarashlaridam insonga xos bo‘lgan xususiyatlarni aniqlang.

2. Jadvalning 3 qatorini o‘z fi kringiz bilan izohlang.

INSON HAQIDA

Qadimgi Sharq allomalarining qarashlari

O‘xshashlik jihatlar

Go‘dak oilada ilk bor ijtimoiy-madaniy qadriyatlarni o‘zlashtiradi. Shaxsning shakllanishi, uning sifatlari qaror topishida u intiladigan madaniy-ijtimoiy muhit va bajarishi lozim bo‘lgan vazifalarining ham o‘rni katta.

Bugungi demokratik jamiyatning tayanchi hisoblangan inson har narsadan ustun. «Hamma narsa inson uchun va uning manfaatlari uchun» degan tushuncha oliy qadriyat sifatida qaralmoqda. Insonlarning ijtimoiylashuvi jamiyat hayotining farovonligi va barqarorligi garovidir. Inson tabiat va jamiyat bag‘rida inson sifatida shakllanadi va o‘zligini namoyon qiladi. Ilm-fan va texnika insonning ma’naviy va moddiy ehtiyojlarini qondirish omili, muhim vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Inson yuksak ma’naviyat tufayligina o‘z ehtiyojlarini madaniy shakllarda oqilona va to‘laroq qondirish imkoniga ega bo‘ladi.

Insonlarning o‘zini-o‘zi rivojlantirib borishi, jamiyatning faol a’zosi bo‘lishi, millat taqdirini har narsadan ustun qo‘yishi uning insonparvarligidan darak beradi. Insonparvarlik millat ruhiyatining ajralmas qismidir. O‘zbek millati insoniyat tarixida ko‘plab sinovli davrlarni, urush-nizolar, hayotning turli haqsizliklarini boshidan kechirgan. Ammo tarixning turli shafqatsiz tala-to‘plari ham, omonsiz jang-u jadallar ham, tabiiy ofatlar va boshqa qiyinchiliklar ham o‘zbek millatining insoniylik omiliga dog‘ tushirolmadi, qaddini bukmadi.

Sharqda insoniy fazilatlar erta uyg‘ongan. Chunki bizning vatanimiz Sharq, madaniyatining eng yaxshi an’analari yo‘lidan borib, mehmondo‘stlik qilgan, kim yordam so‘rab kelgan bo‘lsa, qo‘lidan tutgan, bag‘rikenglik, savobli ishlarni qilish, yomonlik qilganga ham yaxshilik bilan javob qaytarishni o‘zining odamiy lik burchi, deb bilgan. Haqiqiy insonparvar deganda shunday olijanob hislatlarni o‘zida mujassam etgan jamiyat a’zolarini tushunamiz.

Dars sabog‘i. Insonlarning ustuvorligi uning moddiy va ma’naviy sifatlarni o‘zida bir vaqtda namoyon qila olishidir. Inson jamiyat va davlatda barcha imkoniyatlarga ega, faqat bu imkoniyatlarni jamiyat rivoji yo‘lida safarbar etsa, yurt obod bo‘ladi, xalq turmushi farovonlashadi. Insonning insoniyligi ham uning

ma’naviy fazilatlarni qay darajada o‘zlashtirgani bilan o‘lchanadi.

MULOHAZA UCHUN

Haqiqiy inson kim va u, asosan, qaysi xislatlar bilan ziynatlangan? ... haqiqiy

inson, bu — adolat, sadoqat, yuksak tafakkur, din-u diyonat, mustahkam e’tiqod

xislatlari bilan sifatlangan, hech kimdan yordamini ayamaydigan, bag‘rikenglik,

olijanoblik, mehnatsevarlik, mas’ullik, kechirimlilik, omonatdorlik kabi fazilatlarni

o‘z xulq-atvorida namoyon qilgan zot. U shuningdek, har gal yangi qirralari ochilib boruvchi maxluqotlarning eng sinoatlisi, sabrlisi, aqllisi va zukkosidir. Muhimi, bunday mo‘tabar kishilar jamiyatimizda ko‘pchilikni tashkil etadi, ularga boshqalar ergashadi, so‘zlarini tinglashadi, ulardek ibratli hayot yo‘lini bosib o‘tishga bir umr intilib yashashadi.

«Ummondan durlar»

1. Haqiqiqy inson qanday sifatlarga ega bo‘lishi kerak?

MAVZUNI MUSTAHKAMLASH UCHUN SAVOLLAR

1. Insonlar o‘zini o‘zi rivojlantirib borishi deganda nimani tushunasiz?

2. Nima uchun Sharqda insoniy fazilatlar haqidagi qarashlar G‘arbga nisbatan

ertaroq uyg‘ongan? Fikringizni asoslang.

CHISTON-TOPISHMOQ

Eshik ochiq, ammo kirmaydi. U kim?

Baholash:

Faol qatnashgan o’quvchilar baholanadi.