12- ma’ruza nitrat kislоtаsining ishlаb chiqаrish teхnоlоgiyasi. Nitrat kislоtаsi uchun хоm-аshyo bо`lgаn tаbiiy аzоtni bоg’lаsh usullаri Reja

CaC₂+ N₂  CaCN₂+ 301,5 kDj
kal’siy karbid 1000⁰C da kuydirilib, karbotsianoamid olinadi. Bu usulda 1 soatda 10-12 ming kVt energiya sarf bo’ladi.
3)1913 yil Germaniyada xavo tarkibidagi N₂ ni boq’lash usuli kashf etildi. Atmosferadigi azotni boq’lash iqtisodiy jixatdan boshqa usllardan afzaldir. Reaktsiya quyidagi tartibda ketadi:
N₂ + 3H₂  2NH₃+Q
Xozirgi vaqtda tabiiy azotni bog’lash uchun shu usul qo’llaniladi. NH₃ xosil qilish jarayoni gomogen, qaytar, ekzotermik bo’lib, xajm kamayishi bilan boradi. Muvozanatni o’ng tarafga siljitish uchun Le-SHatel’e koidasi asosida R ni oshirib , temperaturani kamaytirish kerak. Maxsulotni xosil bo’lish darajasi 97% bo’lishi uchun bosim 350 MPa va xarorat 400 ⁰C bo’lishi kerak.
450 ⁰C da 10 MPa bosimda 16%, 450 ⁰C da 30 MPa bosimda 36% NH₃ xosil bo’ladi. Temperaturaning kamayishi bilan maxsulotni muvozanat xolatidagi chiqish miqdori ortib boradi. Lekin yuqori bosimda NH₃ xosil qilish iqtisodiy jixatdan foydali emas. Temperaturani pasayishi bilan reaktsiya o’ng tarafga siljiydi, lekin jarayon tezligi kamayib ketadi. SHu sababdan jarayon tezligini oshirish uchun katalizatorlar ishlatiladi. N₂ moddani aktivlanish energiyasi juda yuqori bo’ladi. Uni aktivlab, N bilan reaktsiyaga kirishishi uchun xam maxsus katalizatorlar ishlatiladi. Katalizatorlar sifatida Fe, Mn, W, Pt Ur va boshqalar ishlatiladi. Ayrim katalizatorlarning ishlatilishi xavfli va iqtisodiy jixatdan qimmat. NH₃ sintezi geteroqatalitik jarayondan iborat bo’lib, 6 bosqichda boradi:
1) Azot va vodorod aralashmasini katalizator yuzasiga diffuziyasi.
2) Gazlar aralashmasini katalizator Kovaklariga diffuziyasi.
3) O’zaro ta’sirlanuvchi moddalarning aktivlanishi va oraliq kompleks moddalarni xosil bo’lishi oksidlanish-qaytarilish mexanizmi bo’yicha boradi.