12. 1-Tema. Fermer (diyxan) xojaliǵinda ishki jer dúziw joybariniń quram bólimler hám elementleri

12.1-Tema. FERMER (DIYXAN) XOJALIǴINDA ISHKI JER DÚZIW JOYBARINIŃ QURAM BÓLIMLER HÁM ELEMENTLERI

Fermer (diyxan) xojalıqlarda ishki jer dúziw joybarı tómendegi quram bólimler hám elementlerden ibarat boladı (44-keste).

Úlken ólshemdegi fermer xojalıqlarda qorǵawshı aǵashlar polosaları, kúshli eroziyada bolsa gidrotexnikalıq regionlasqan, yaǵnıy óziniń tábiyiy ózgeshelikleri hám jaylasqan ornı boyınsha ol yamasa bul ónimler ushın (awıl xojalıq eginlerin, óndiris hám turaq-jay qurılısların jaylastırıw terekler egiw h.t.b.) kóbirek jaramlı bolǵan jerlerdi ajıratıwdan baslanadı.
Keyin fermer (diyxan) xojalıǵınıń xojalıq orayi (xojalıq ornı) jaylastırıwǵa kiritiledi. Xojalıq orayı eki bólimnen ibarat boladı: jasaw hám óndiris. Jasaw bólimi aymaǵında úy, jeńil mashinaga yamasa motociklga garaj, baǵ-palız uchastkası jaylastırıladı. Óndiris bólimi - sharwashılıq ferması hám skladxana, texnikalıq hám energiya xojalıqlarına iye saylanǵan járdemshi uchastkadan ibarat boladı.
Sharwashılıq ferması aymaǵında mallardı saqlaw ushın imaratlar, azıq tayarlaw ushın jihazlar hám olardı saqlaw ushın qurılıslar (pishen hám sabanlar ushın bastırma, silos oyıqshalar, tamır miyweler skladxanasi h.t.b.) jaylastırıladı.
Óndiris bólimi quramına Awıl xojalıq ónimlerin, óndiris shıǵındıların birlemchi qayta islew hám saqlaw ushın hár qıylı imaratlar (kishi kolbasa tsexları, pishloqxona, dudxona) kiriwi múmkin.
Xojalıq orayi eki jol menen formalantiriliwi múmkin:
- Awıl xalıq jasaw ornındaǵı bar tamarqa uchastkasında, onı Awıl ishindegi qońsı jaylasqan bos jerlerdi qosıw jolı menen keńeytiw esabına;
- fermer (diyxan) xojalıǵına ajıratılǵan jer massivinde turaq-jay hám óndiris bólimlerinen ibarat jańa xojalıq orayin shólkemlestiriw esabına.
Birinshi jaǵdayda jer dúziw máseleleri sanitariya-gigiena, qurılıs-joybarlaw talapların orınlawhám fermerdiń óndiris imaratları menen xalıq jasaw ornınıń turaq-jay qurılısları arasında zooveterinariya hám sanitariya qorǵawshı polosaların joybarlaw menen baylanıslı.
Ekinshi jaǵdayda fermer xojalıǵı aymaǵında xojalıq orayin jaylastırılıwınıń eń jaqsı sheshimin tabıw kerek boladı.
Xojalıq orayin jaylastırıwda tómendegi talaplardı esapqa alıw kerek:

1. 
   Transport hám basqa óndiris ǵárejetlerınazaytıw maqsetinde xojalıq ornı iláji barınsha xızmet kórsetiletuǵın jer massiviniń orayinda bolıwı hám tiykarǵı jer túrleri. Ónimlerdi tapsiriw yamasa satiw orınları, basqa Awıllar menen isenimli jol baylanısina iye bolıwı kerek.
   
2. 
   Qurılıs ushın tanlanǵan aymaq qolay, jawın, qar suwları aġıp ketiwi ushın jeterli biyiklikke iye, izey suwları qáddi pás, imaratlar hám qurılıslardı qurıwga jaramlı topıraq qatlamlarına iye bolıwı kerek.
   
3. 
   Qurılıs ushın maydan batpaqlaspaġan hám suw baspaytuǵın, epidemiya kesellikleriniń tábiyiy oshaqları, kóshki keliw qáwipi joq aymaqta jaylasıwı kerek. Fermalardı eski mallar qabristanı, tazalaw qurılısları bolǵan orınlarda, reńli metallurgiya sanaat kárxanalarına 1,5-3,0 km jaqın qurıw qadaǵan etiledi.