12. Ilmiy tadqiqotda bibliografik ishlar va faktlardan foydalanish

12. Ilmiy tadqiqotda bibliografik ishlar va faktlardan foydalanish

Har qanday ilmiy texnik izlanish ma'lum bir maqsadga yo'naltirilgan

bo'ladi, biror ishchi, ilmiy farazni amalga oshirish, tekshirib ko'rish uchun

o'tkaziladi. Umiy faraz nazariy va amaliy masalalarni yecmb amalga

oshiriladi. U izlanishlar davomida tekshiriJadi, to'g'rilanadi yoki xato

qo'yilgan bo'lsa, umurnan bekor qilinishi ham mumkin. Shuning uchun

yo'nalish bo'yicha keng qamrovli izlanishlar olib borilishi, birlamchi

ma'lumotIar to'planishi, o'rganilishi zarur. Ma'iumotlami o'rganib yo'nalish

bo'yicha qo'yiJgan rnasalalami i1miy yangiligi aniqlanadi. Jimiy iexnik va

patent ma']umotiariga Axborot va biblografik illa'lurnotlar rnanbalariga

quyidagilar kiradi: rnonografiyalar, o'quv qo'llanma va darsliklar, turii

ma'lurnotlar to'plangan adabiyotlar, dissertatsiyalar va ularning avtoreferatlari,

iimiy rnaqoJalar to'plarnlari, ilrniy texnik va referativ jumallar, ilmiy anjumanlardagi ma'ruzalaming tezislari, patentlar, internet tarrnog'i saytlari

materiallari, samarali takliflar to'plamlari tannoqlar bo'yicha va h.k. [6J.

Ma'iurnotlarnj o'rganishda oxirgi 15-20 yil ma'lumotlari to'la olinishi

kerak. Tlmiy rna'lumot matni bilan tanismshda awalo uning nomlanishiga,

mavZllsiga, rnundarijasiga etibor beriladi. Agar zamr ma'lumotlar bo'lsa,

muallifi, nornlanishi nashr qilingan joyi va vaqti, hajmi yozib olinadi.

Asosiy material referat qilinadi. Bu ma'lumotlar maxsus kartaga yozib

borilsa va ular o'z tartib raqamiga ega bo'lsa yaxshi bo'ladi, keyinchalik

foydalanishga quJay bo'ladi.

Kartalar sistemalashtirilishi yoki alfavit bo'yichajoylashtirilishi rnumkin.

Ma'lumotlar maxsus daftarga yozib borilishi ham mumkin.

8.1.1 Axborot va bibliograflk ma'lumotlar rnanbalari va tabJiIi

Ilmiy tadqiqot mavzusi bo'yicha muammolarni yoki masalalarni

yechishga oid oUb borilgan tadqiqotlar haqida ma'lumotlarni axbGrot

manbalarini izlab topish ularda ke!tiriigan eng zarnonaviy yechimlarni

tahIii etish zaruriyati tug'iJadi. Bunday zarurlyatni faqat masalani qo'yishda

balki butun tadqiqotlar davomida ham yuzaga keladi.

Axborot va bibliogralik rna 'Jumot rnanbaJarga quyidagiJar madi:

Axborat resurslar - ishonchli rna'lumotni samarali olis!: uchun tashkil

qilingan rna'lumotlar majrnuyi.

Axborot-bibliografik resurslar -- jamoa yoki uning alohida a'zosini

(axborotlardan foydalanuvchilarni) ehtiyojini qondirish uchun foydalaniladigan hujjatlar, dalillar va boshqa turti xil ma'lumotlar manbalari majmuyi.

Kutubxona bibliografik resurslar-o'z faoliyatini amalga oshirish uchun

kutubxona qaramog'ida bo'lgan ma'lumotlar va moddiy-texnh< potensial

(imkoniyat) va kadrlar.

Axborot mahsuloti - biron bir axborot tizimining (masalan, Resurs

markazi, Axborot markazi) faoliyati natijasi.

Bibliografik mahsulot - bibliografik ma'lumotlar yozilgan axborot

mahsulotining biri.

Bibliografik ko 'rsatgich - katta hajrnli murakkab tuzilishli (strukturali)

va ilmiy ma']umot apparatli bibliografik qo'llanma.

Bibliografik ko'rsatgichlar tor, aniq mavzuni (muammoni) yoki keng,

ko'p aspektli (jihatli), ayriIn hollarda butun bir bilim tarmog'i va boshqa

materiallami yoritadi (ifodalaydi). Bibliografik kO'rsatgichlar odatda ilrniyma'lumot (ma'lumot-qidiruv) apparatiga, ya'ui mundarija va qO'shimcha

ko'rsatgichga ega bo'ladi.

Bibliografik ko'rsatgichlarga, shuningdek, chop etiladigan nashrlar

ro'yxati, bibtiografik blyutenlar kiradi.

Bibliografik ro 'yxat - oddiy strukturali bibliografik qo'llanma; u tor

mavzu yoki masala bo'yicha materiallami yoritadi va shuning uchun unda

ma'lumot-qidiruv apparati bo'lmaydi.

Bibliografik obzor - asar xarakteristikasini tushintirish va daliliy ma'lumotlar biJan bog'lovchi bibliografik qo'llanma.

Bibliografik obzorda kirish (kirish qismi), analitik qism va xulosalar

majburiy tarkibiy qism hisoblanadi.

Ma'lumotlar manbayi tahlili

Axborot manbalari bilan ishlashning bu bosqichi informativ harakatlarga

ega bo'lib ma'lumotlarni dastlabki manbalarini ishlash va biryo'la ularni

mazmuni bilan dastlabki tanishuvni amalga oshirish.

Ma'lumotlarning nashriy manbalariga kitoblar va davriy nashrlar kiradi.

Davriy nashrlar gazeta va jumal hamda ayrim maxsus nashrlar (ilmiy

ma'iumotlar blyuteni, statistik to'plamIar va h.k.lar) kiradi.

Gazeta va jumallar boshlang'ich ma'lumot manbalari sifatida davriy

nashrlami tanlashda (uchun) kriteriya (mezon) bo'lib xizmat qiladi.

Kitoblar nashrlar tematik YO'nalishlari bo'yicha va hajmi bo'yicha

klassillkatsiyalanadi.

Elektron ma 1umot manbalariga Internet va boshqa elektron ko'rinishdagi

turu kompyuter tashuvchilarda tarqatiladigan ma'lumotlar kiradi.

Dastlabki ma'lumot manbalarini izlash, to'plash, sistemaga tushirish

va analiz qilishdan nisbatan yangi vosita ixtisoslashgan infonnatsion-izlanish

tizimidan (Inn yirik kutubxona va axborot-bibliografik resurs markazlarda

foydalaniladi. lIlT ning negizini ochiq turdagi universal operatsion sistema

va amaliy dasturlash vositalari bilan (masalan, BD tipdagi Paradox yoki

uning analogi boshqaruv sistemasi) ta'minlangan (masalan, Lunix) katta

quwatli personal kompyuper yoki bitta tannoqqa birlashtirilgan kompyuterlar

tashkil etadi.

Internetda ma'lumotlarni qidirib topish metodikasi

Internet bugungi kunda eng boy ma'lumotlar manbayiga aylanib

bormoqda. Undagi to'plangan ma'lumotlar hajrni milliard betdan ortiqni

tashkil etadi va bunday katta hajmdagi ma'lurnotlar manbalarini katalogini

ishlab chiqish muammosi mavjuddir.

Internet maqornining kengayishi unga kiritilgan rna'lurnotlar manbalarini

sistemalashtirishdan intensivroq kechishi qayd qilinrnoqda. Natijada World

Wide Web Internet saytida rna'iumot qidirib topish murakkab masalaga

aylangan.