12-k-2022- guruh talabasi Ashurov Azizbekni Fizika fanidan mustaqil ishi. Mavzu: Rengen nurlari va ularning amaliy tadbiqi

Rentgen nurlanishida bir moddaga ega bo'lgan elektronlarning yuqori tezlikda harakatlanayotgan elektronlarning o'zaro ta'sirida paydo bo'ladi. Elektronlar har qanday moddaning atomlari bilan cheklanganda, ular tezda kinetik energiyasini yo'qotadilar. Shu bilan birga, uning katta qismi issiqlikka kiradi va odatda 1% dan kamrog'i rentgen nurlanishiga aylantiriladi. Ushbu energiya kvant zarralari shaklida chiqariladi, ular energiya, ammo qolgan qismi nolga teng. Rentgen fotonlari o'zlarining atrof-muhitlarida farq qiladi, ularning to'lqin uzunligiga mutanosib ravishda. X-rentgen nurlanishining odatiy usulida to'lqin uzunliklarining keng doirasi olinadi, bu rentgen spektr deb ataladi. Spektr rasmda ko'rsatilganidek, aniq tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi. 1. Oq rangli yoki oq nurlanish deyiladi. Unga kiritilgan o'tkir cho'qqilar xarakterli rentgen liniyalari deyiladi.

• Rentgen nurlanishida bir moddaga ega bo'lgan elektronlarning yuqori tezlikda harakatlanayotgan elektronlarning o'zaro ta'sirida paydo bo'ladi. Elektronlar har qanday moddaning atomlari bilan cheklanganda, ular tezda kinetik energiyasini yo'qotadilar. Shu bilan birga, uning katta qismi issiqlikka kiradi va odatda 1% dan kamrog'i rentgen nurlanishiga aylantiriladi. Ushbu energiya kvant zarralari shaklida chiqariladi, ular energiya, ammo qolgan qismi nolga teng. Rentgen fotonlari o'zlarining atrof-muhitlarida farq qiladi, ularning to'lqin uzunligiga mutanosib ravishda. X-rentgen nurlanishining odatiy usulida to'lqin uzunliklarining keng doirasi olinadi, bu rentgen spektr deb ataladi. Spektr rasmda ko'rsatilganidek, aniq tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi. 1. Oq rangli yoki oq nurlanish deyiladi. Unga kiritilgan o'tkir cho'qqilar xarakterli rentgen liniyalari deyiladi.

 Butun spektr moddalar to'qnashuvining moddasi natijasida kengligi, kengligi va chiziqlari paydo bo'lishining mexanizmlari boshqacha. Modda juda ko'p sonli atomlardan iborat bo'lib, ularning har biri elektron chig'anoqlari bilan o'ralgan, har bir elektron atomning qobig'idagi har bir elektron bilan ba'zi bir chiziqli energiya darajasiga ega. Odatda, bu chig'anoqlar yoki energiya darajasi, qobiqning eng yaqin yadrosiga yaqinroq bo'lgan k, l, m va boshqalar tomonidan belgilanadi. Og'ir kuchga ega bo'lgan arqon bilan bog'langan elektronlardan biri bilan bog'langanda, u elektrondan bu elektronni taqillatadi. Bo'sh joy qobiqdan boshqa elektronni egallaydi, bu katta energiyaga mos keladi. Bu ikkinchisidan ortiqcha energiya buyumlarini olib tashlaydi. Chig'anoqlar elektron vositalarida rentgen protontlari paydo bo'lgan diskret energiya qiymatlari, shuningdek, diskret spektrga ega. Bu ma'lum bir to'lqin uzunliklari uchun o'tkir cho'qqilarga to'g'ri keladi, ularning aniq qadriyatlari maqsad elementiga bog'liq.

•  Butun spektr moddalar to'qnashuvining moddasi natijasida kengligi, kengligi va chiziqlari paydo bo'lishining mexanizmlari boshqacha. Modda juda ko'p sonli atomlardan iborat bo'lib, ularning har biri elektron chig'anoqlari bilan o'ralgan, har bir elektron atomning qobig'idagi har bir elektron bilan ba'zi bir chiziqli energiya darajasiga ega. Odatda, bu chig'anoqlar yoki energiya darajasi, qobiqning eng yaqin yadrosiga yaqinroq bo'lgan k, l, m va boshqalar tomonidan belgilanadi. Og'ir kuchga ega bo'lgan arqon bilan bog'langan elektronlardan biri bilan bog'langanda, u elektrondan bu elektronni taqillatadi. Bo'sh joy qobiqdan boshqa elektronni egallaydi, bu katta energiyaga mos keladi. Bu ikkinchisidan ortiqcha energiya buyumlarini olib tashlaydi. Chig'anoqlar elektron vositalarida rentgen protontlari paydo bo'lgan diskret energiya qiymatlari, shuningdek, diskret spektrga ega. Bu ma'lum bir to'lqin uzunliklari uchun o'tkir cho'qqilarga to'g'ri keladi, ularning aniq qadriyatlari maqsad elementiga bog'liq.

Xulosam shuki: Rentgen nurlarini 1895-yilda nemis fizigi Rentgen kashf etgan. Bu kashfiyoti uchun 1901-yilda birinchi bo'lib Nobel mukofotiga sazavor bo'lgan. V.Rentgen o'zi kashf etgan nurlarni dastlab X-nurlar deb ataganan. Keyinchalik esa bu nurlar uni nomi bilan ataladigan bo’ldi.Rentgen nurlari tibbiyotda ham keng qo’llaniladi.Bularni hammamiz bilamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar
Savel’ev I.V.umumiy fizika kursi . T.1,T.2,T.3.-M,: Arste’l 2011 ,141-159 b.
www.ziyo.net
www.edu.uz