12 ma’ruza. Mantiqiy dasturlash texnoogiyasi. Dasturning mantiqiy tuzilishi. Shartli, shartsiz va tanlash operatorlari. Takrorlanish va ularning turli formalari

7-misol: z=sin x+cos y funktsiyaning qiymatini x va y o’zgaruvchilarining xb<=x<=xo va 
yn<=y<=yo qiymatlarida hisoblash dasturini tuzing.
21a-rasm 
21b-rasm 
//------------------------------------------------------ 
#include  
#include 
#include 
#include  
#include  
#pragma hdrstop 
//--------------------------------------------------------------- 
#pragma argsused 
int main(int argc, char* argv[]) 
1-
2takro
3-
1-
2-
S

---

{ float x, x0, hx, xn, y, y0, hy, yn, z; 
Int i, j, nx, ny; 
cin>>x0>> hx>> xn>> y0>> hy>> yn;
Cout<<”x0=”<< x0<<”hx=”<< hx<<”xn=”<< xn;
Cout<<”'y0=”<< y0<<”'hy=”<< hy<<”'yn=”<< yn; 
nx =trunc ( (xn-x0)/hx)+1; 
ny =trunc ( (yn-y0)/hy)+1; 
x=x0;
for (i=1; i<=nx; i++)
{y=y0;
for (j=1; j<= ny; j++)
{ z:=sin (x)+cos (x);
Cout<<''x=''<< x<< ''y=''<< y<< '''z=''<< z;
y=y+hy;
} 
x=x+hx } getch (); return 0 } 
Sinf kompanentalari soda holda tiplangan ma’lumotlar va funksiyalardan iborat bo’ladi. 
Figurali qavslarga olingan kompanentalar ro’yxati sinf tanasi deb ataladi. Sinf tegishli 
funksiyalar yoki sinf funksiyalari deb ataladi.
Sinf kaliti sifatida Struct xizmatchi so’zi ishlatilishi mumkin. Masalan quyidagi 
konstruksiya kompleks son sinfini kiritadi:
struct complex 
{
double real; 
double imag; 
void define (double re=0.0, double im=0.0) 
{
real=re; imag=im; 
} 
void display (void) 
{ 
cout<=”real=”<cout<=”imag=”<} 
}; 
Strukturadan bu sinfning farqi shuki, kompanenta ma’lumotlardan (real, imag) tashqi ikkita 
kompanenta funksiya (define() va display ()) kiritilgan. 
Bu kiritilgan sinf o’zgaruvchilar deb qaralishi mumkin. Bu tiplar yordamida konkret 
obyektlarni tavsiflash mumkin: 
Misol uchun: 
complex x,y; 
complex dim[8]; 
Sinfga tegishli obyektlar quyidagicha tavsiflanadi: 

---

 Sinf – nomi. 
Obyekt-nomi. 
Dasturda obyekt kompanentasiga quyidagicha murojaat qilish mumkin: 
Sinf-nomi. Obyekt- nomi::kompanenta-nomi yoki soddaroq xolda
Obyekt-nomi. 
Element-nomi 
Misol uchun: 
x.real=1.24; 
x.imag=0.0; 
dim[3]. Real=0.25; 
dim[3]. Imag=0.0; 
Sinfga tegishli funkstiyalarga quyidagicha murojat qilinadi: 
ob’ekt-nomi. funkstiya-nomi 
Misol uchun: 
X. define(0.9) (Bu holda real=0.9 va imag=0.0) 
X. define(4.3,20.0) (Bu holda kompleks son 4.3+i*20.0) 
Display funkstiyasi ekranda kompleks son qiymatlarini tasvirlaydi. 
Kompanenta o’zgaruvchilar va kompanenta funkstiyalar. Sinf kompanenta o’zgaruvchilari
sifatida o’zgaruvchilar , massivlar, ko’rsatkichlar ishlatilishi mumkin. Elementlar
ta’riflanganda inistializastiya kilish mumkin emas. Buning sababi shuki sinf uchun
xotiradan joy ajratilmaydi. Kompanenta elementlariga kompanenta funkstiyalar orkali
murojat qilinganda faqat nomlari ishlatiladi Sinfdan tashqarida sinf elementlariga emas 
ob’ekt elementlariga murojat kilish mumkin . Bu murojat ikki xil bo’lishi mumkindir. 
Ob’ekt- nomi . Element - nomi. 
Sinf elementlari sinfga tegishli funkstiyalarida ishlatilishidan oldin ta’riflangan bo’lishi 
shart emas. Xuddi shunday bir funkstiyadan xali ta’rifi berilmagan ikkinchi funkstiyaga
murojaat kilish mumkin.
Komponentalarga murojaat xukuklari. Komponentalarga murojaat xukuki murojaat 
spestifikatorlari yordamida boshkariladi. Bu spestifikatorlar: 
Protected – ximoyalangan;
Private – xususiy; 
Public – umumiy; 
Sinf ta’riflangandan so’ng, shu sinf tipidagi o’zgaruvchilarni(ob’ektlarni) quyidagicha 
ta’riflash mumkin: 
class_name object_one, object_two, object_three; 
Quyidagi misolda employee, sinfi kiritilgandir: 
class employee
{
public: 
long employee_id; 
float salary; 

---

void show_employee(void) 
{ 
cout<<"Nomer: "<cout<<"Maosh: "<}; 
}; 
Bu sinf ikki o’zgaruvchi va bitta funkstiya-elementga ega. 
Sinf ta’riflangandan so’ng, shu sinf tipidagi o’zgaruvchilarni(ob’ektlarni) quyidagicha 
ta’riflash mumkin: 
class_name object_one, object_two, object_three; 
Quyidagi misolda employee, sinfi kiritilgandir: 
class employee
{
public: 
long employee_id; 
float salary; 
void show_employee(void) 
{ 
cout<<"Nomer: "<cout<<"Maosh: "<}; 
}; 
Bu sinf ikki o’zgaruvchi va bitta funkstiya-elementga ega. 
#include  
using namespace std; 
class employee
{
public: 
long employee_id; 
float salary; 
void show_employee(void) 
{ 
cout<<"Nomer: "<cout<<"Maosh: "<}; 
}; 
int main() 

---

{ 
employee worker, boss; 
worker.employee_id = 12345; 
worker.salary = 25000; 
boss.employee_id = 101; 
boss.salary = 101101.00; 
cout<<"\n"<<"ishchi"<worker.show_employee(); 
cout<<"\n"<<"boss"<boss.show_employee(); 
return 0; 
} 
Sinf komponenta funkstiyalari 
Komponenta funkstiya ta’rifi. Komponenta funkstiya albatta sinf tanasida ta’riflangan bo’lishi 
lozim. Global funkstiyalardan farqli komponenta funkstiya sinfning hamma komponentalariga 
murojat qilishi mumkin. Funkstiyaning faqat prototipi emas to’la ta’rifi sinf tanasida joylashgan 
bo’lsa, bu funkstiya joylashtiruvchi (inline) funkstiya hisoblanadi. Ma’lumki inline 
funkstiyalarda stikllar, kalit bo’yicha o’tish operatori ishlatilishi mumkin emas. Bundan 
tashqari bunday funkstiyalar rekursiv funkstiya bo’lolmaydi.
Sinf-nomi :: Komponenta funkstiya-nomi 
Sinf tanasiga komponenta funkstiya prototipi quyidagi shaklda joylashtiriladi: 
Tip funkstiya-nomi(formal-parametrlar-ta’rifi) 
Sinf tashqarisida funkstiya quyidagi shaklda ta’riflanadi: 
Tip sinf-nomi :: funkstiya-nomi(formal-parametrlar-spestifikastiyasi) 
{ funkstiya tanasi }; 
Oldingi misoldagi employee sinfida funkstiya sinf ichida ta’riflangan. Bunday funkstiya 
joylanuvchi (inline) funkstiya deb qaraladi. 
Funkstiyani sinf tashqarisida ta’riflab sinf ichiga funkstiya prototipini joylashtirish mumkin. 
Sinf ta’rifi bu holda quyidagi ko’rinishda bo’ladi: 
class employee
{
public: 
long employee_id; 
float salary; 
void show_employee(void); 
}; 
Har xil funkstiyalar bir xil nomli funkstiyalardan foydalanishi mumkin bo’lgani uchun 
funkstiya nomi sinf nomi va global ruxsat operatori belgisi (::) qo’yilishi lozim.

---

void employee::show_employee(void) 
{ 
cout<<"Nomer: "<cout<<"Maosh: "<}; 
Funkstiya sinf tashqarisida ta’riflangan bo’lsa ularni inline funkstiya sifatida qarash 
uchun funkstiya ta’rifida inline so’zi aniq ko’rsatilgan bo’lishi kerak. 
Quyidagi dastur show_employee funkstiyasi ta’rifini sinf tashqarisiga joylashtiradi va 
inline so’zi anik ko’rsatiladi: 
#include  
using namespace std; 
class employee
{
public: 
long employee_id; 
float salary; 
void show_employee(void); 
}; 
inline void employee::show_employee(void) 
{ 
cout<<"Nomer: "<cout<<"Maosh: "<}; 
int main() 
{ 
employee worker, boss; 
worker.employee_id = 12345; 
worker.salary = 25000; 
boss.employee_id = 101; 
boss.salary = 101101.00; 
cout<<"\n"<<"ishchi"<worker.show_employee(); 
cout<<"\n"<<"boss"<boss.show_employee(); 
return 0; 

---

} 
Konstruktor va destruktor Konstruktorlar. Konstruktorlar bu sinf komponenta funkstiyalari 
bo’lib, ob’ektlarni avtomatik inistializastiya qilish uchun ishlatiladi. 
Konstruktorlar ko’rinishi quyidagicha bo’lishi mumkin: 
Sinf nomi (formal parametrlar ro’yxati) 
{konstruktor tanasi} 
Bu komponenta funkstiya nomi sinf nomi bilan bir xil bo’lishi lozim. 
Misol uchun complex sinfi uchun konstruktorni quyidagicha kiritish mumkin : 
complex (double re = 0.0; double im = 0.0 ) 
{real=re; imag=im;} 
Konstruktorlar uchun qaytariluvchi tiplar, xatto void tipi ham ko’rsatilmaydi. Dasturchi 
tomonidan ko’rsatilmagan holda ham ob’ekt yaratilganda konstruktor avtomatik ravishda 
chaqiriladi.
Masalan ob’ekt complex cc; shaklida aniqlangan bo’lsa, konstruktor avtomatik chaqirilib real 
va imag parametrlari avtomatik ravishda 0.0 qiymatlariga ega bo’ladi. 
Ko’zda tutilgan holda parametrsiz konstruktor va quyidagi tipdagi nusxa olish konstruktorlari 
yaratiladi: T :: T (const T&) 
Misol uchun 
class F 
{... 
public : F(const T&) 
... 
} 
Sinfda bir nechta konstruktorlar bo’lishi mumkin, lekin ularning faqat bittasida parametrlar 
qiymatlari oldindan ko’rsatilgan bo’lishi kerak. 
Konstruktor adresini hisoblash mumkin emas. Konstruktor parametri sifatida o’z sinfining 
nomini ishlatish mumkin emas, lekin bu nomga ko’rsatkichdan foydalanish mumkin.
Konstruktorni oddiy komponenta funkstiya sifatida chakirib bo’lmaydi. Konstruktorni ikki xil 
shaklda chaqirish mumkin : 
Sinf_nomi. Ob’ekt_nomi (konstruktor_xaqiqiy_parametlari) 
Sinf_nomi (konstruktor_xaqiqiy_parametlari) 
Birinchi shakl ishlatilganda xaqiqiy parametrlar ro’yxati bush bulmasligi lozim. Bu 
shakldan yangi ob’ekt ta’riflanganda foydalaniladi: 
complex SS(10.3; 0.22) 
// real=10.3; SS.imag= 0.22; 
complex EE (2.3) 
// EE . real= 2.3;
EE.imag= 0.0; 

---

complex D() // xato
Konstruktorni ikkinchi shaklda chaqirish nomsiz ob’ekt yaratilishiga olib keladi. Bu nomsiz 
ob’ektdan ifodalarda foydalanish mumkin. 
Misol uchun : 
complex ZZ= complex (4.0;5.0); 
Bu ta’rif orkali ZZ ob’ekt yaratilib, unga nomsiz ob’ekt qiymatlari(real= 4.0; imag= 5.0) 
beriladi; 
Konstruktor nomi sinf nomi bilan bir xil bo’lishi lozimdir. Misol uchun siz employee sinfdan 
foydalansangiz, konstruktor ham employee nomga ega bo’ladi. Agar dasturda konstruktor 
ta’rifi berilgan bulsa ob’ekt yaratilganda avtomatik chaqiriladi. Quyidagi dasturda employee 
nomli sinf kiritilgandir: 
class employee
{ 
public: 
employee(long, float); 
void show_employee(void); 
private: 
long employee_id; 
float salary; 
}; 
Konstruktor ta’rifi: 
employee::employee(long empl_id, float sal)
{ 
employee_id = empl_id; 
if (salary < 50000.0) 
salary = sal; 
else
salary = 0.0; 
} 
Shu sinfdan foydalanilgan dastur: 
#include  
using namespace std; 
class employee
{ 
public: 
employee(long, float); 

---

void show_employee(void); 
private: 
long employee_id; 
float salary; 
}; 
employee::employee(long empl_id, float sal)
{ 
employee_id = empl_id; 
if (salary < 50000.0) 
salary = sal; 
else
salary = 0.0; 
} 
void employee::show_employee(void) 
{ 
cout << "Nomer: " << employee_id << endl; 
cout << "Maosh: " << salary << endl; 
} 
int main()
{ 
employee worker(101, 10101.0); 
cout<<"ishchi"<worker.show_employee(); 
return 0; 
} 
Konstruktordan foydalanib ob’ekt ta’rifilanganda parametr uzatish mumkin: employee 
worker(101, 10101.0); 
Agar dasturda employee tipidagi ob’ektlar mavjud bo’lsa har birini quyidagicha 
inistializastiya qilish mumkin
employee worker(101, 10101.0); 
employee secretary(57, 20000.0); 
employee manager(1022, 30000.0); 
Satrli maydonga misol. Keyingi misolda satrli maydon string tipidagi o’zgaruvchi sifatida 
beriladi. 
#include  
#include  
using namespace std; 
class employee

---

{ 
public: 
employee(string , long, float); 
void show_employee(void); 
int change_salary(float) ; 
long get_id(void); 
private: 
string name; 
long employee_id; 
float salary; 
}; 
employee::employee(string name, long employee_id, float salary)
{ 
employee::name= name; 
employee::employee_id = employee_id; 
if (salary < 50000.0) 
employee::salary = salary; 
else
employee::salary = 0.0; 
} 
void employee::show_employee(void) 
{ 
cout << "Ism: " << name << endl; 
cout << "Nomer: " << employee_id << endl; 
cout << "Maosh: " << salary << endl; 
} 
int main()
{ 
employee worker("Happy Jamsa", 101, 10101.0); 
worker.show_employee(); 
return 0; 
} 
Natija:
Ism: Happy Jamsa 
Nomer: 101 
Maosh: 10101 

---

Konstruktorlar va ko’zda tutilgan qiymatlar. Konstruktorlarda ko’zda tutilgan qiymatlardan 
ham foydalanish mumkindir. Misol uchun quyidagi konstruktor employee maoshi qiymatini 
dasturda ko’rsatilmagan bo’lsa 10000.0 teng qilib oladi: 
employee::employee(long empl_id, float sal = 100.00)
{ 
employee_id = empl_id; 
if (salary < 50000.0) 
salary = sal; 
else
salary = 0.0; 
} 
Konstruktorlarni qo’shimcha yuklash. C++ tilida konstruktorlarni ham qo’shimcha yuklash 
mumkindir. Quyidagi dasturda konstruktor employee qo’shimcha yuklangandir. Birinchi 
konstruktor, dastur xizmatchi, nomer va oyligi ko’rsatilishini talab qiladi. Ikkinchi konstruktor 
oylikni kiritilishini so’raydi. Sinf ta’rifi ichida ikkala konstruktor prototipi ko’rsatilishi lozim: 
#include  
using namespace std; 
class employee
{ 
public: 
employee(long, float); 
employee(long); 
void show_employee(void); 
private: 
long employee_id; 
float salary; 
}; 
employee::employee(long employee_id, float salary)
{ 
employee::employee_id = employee_id; 
if (salary < 50000.0) employee::salary = salary; 
else
employee::salary = 0.0; 
} 
employee::employee(long employee_id) 
{ 
employee::employee_id = employee_id; 
do

---

{ 
cout << "Maosh kiriting $50000 dan kichik: "; 
cin >> employee::salary; 
} 
while (salary >= 50000.0); 
} 
void employee::show_employee(void) 
{ 
cout << "Nomer: " << employee_id << endl; 
cout << "Maosh: " << salary << endl; 
} 
int main()
{ 
cout<<"ishchi"<employee worker(101, 10101.0); 
worker.show_employee(); 
cout<<"manager"<employee manager(102); 
manager.show_employee(); 
return 0; 
} 
Sinov savollari: 
1.
Munosabat amallari va ularning kattaliklar orasidagi shartlar sifatida qo’llanilishi (shart, 
ifoda, mantiqiy ifoda, munosabat amallari).
2. Mantiqiy amallar va ularning bajarilishi (|||, &&, !=). 
3. Tarmoqlanuvchi hisoblash jarayoniga ta’rif bеring. 
4. Shartsiz o’tish opеratori va uning qo’llanishi. 
5. Shartli o’tish opеratorining to’liq ko’rinishi. 
6. Shartli o’tish opеratorining qisqa ko’rinishi. 
7. Tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonida 2 tadan ko’p tarmoqdan iborat bo’lgan holni 
tushuntiring (shartli o’tish opеratorining to’liq ko’rinishi, tanlash opеratori, sеlеktor, bеlgi). 
8. Tanlash opеratori va uning dasturda qo’llanishi.
9. . 
Takrorlanuvchi hisoblash jarayoni dеb qanday jarayonga aytiladi? 
10. 
Takrorlanuvchi hisoblash jarayonlarining algoritmi qanday qismlarni o’z ichiga oladi?
11. 
Takrorlanuvchi jarayon tanasi va takrorlanish o’zgaruvchisi haqida tushuncha bеring. 
12. 
Takrorlanuvchi hisoblash jarayonlari algoritmlarining turlari. (takrorlash, takrorlanuvchi 
hisoblash jarayoni, takrorlanishning tanasi, takrorlanish o’zgaruvchisi, takrorlanish jarayonining 
turlari).
13. 
Avval sharti tеkshiriladigan takrorlanish jarayonini tashkil qilish (while, takrorlanish, 
takrorlanuvchi hisoblash jarayoni). 

---

14. 
Sharti kеyin tеkshiriladigan takrorlanish jarayonini tashkil qilish (do while, takrorlanish, 
takrorlanuvchi hisoblash jarayoni). 
15. Murakkab takrorlanish jarayonlari (takrorlanish, murakkab takrorlanish).