12-mavzu: Oʻlchash vositalari va ularning metrologik xususiyati

Asboblarning va oʻlchashning aniqligi
Asboblarning va oʻlchashlarning toʻgʻri oʻlchanganligi nafaqat nisbiy xatolik bilan aniqlanadi, balki ularning aniqlik koʻrsatkichi bilan ham ifodalah mumkin.
Aniqlik koʻrsatkichi quyidagi formula bilan topiladi:
(2.24)
bu erda: A_x-haqiqiy oʻlchanayotgan qiymat; a_x - mutloq haqiqiy xatolik.
GOST 798-74 bilan aniqlik koʻrsatkichi «T» boʻyicha aniqlik sinfi topiladi.
Aniqlik sinfi 0-5 gacha oʻzgaradi. Eng past aniqlik sinfi T=0 teng. Eng yuqori aniqlik sinfi esa T=5,0 teng boʻladi.
Toʻqimachilik sanoatida ishlab chiqarish jarayonlarni nazorat qiluvchi asboblarning aniqlik sinfi 0,5; 1,0; 1,5 boʻlishi mumkin.
Asboblarning sezgirligi
Oʻlchanayotgan kattalik (A) ni maʻlum kichik miqdor ga siljishiga asbobning sezgirligi deb ataladi. Siljish-burchak yoki chiziq boʻyicha aniqlanadi.
Chiziq boʻyicha sezgirlik –
(2.25)
yoki burchak boʻyicha sezgirlik –
(2.26)
-burchak, grad.
Formula (1.12), (1.13) dan maʻlumki, agar oʻlchanayotgan kattalik kichik miqdorda milning siljishi katta boʻlsa, asbobning sezgirligi yuqori boʻladi.
Asboblarning sezgirligi ularning xatoligi bilan bogʻliq. Agar asbobning sezgirligi kichik boʻlsa, unda asbobning xatoligi katta boʻladi.
Oʻlchash natijalari boʻyicha ikkita grafik chiziladi (2.4-rasm):
1.Asbobning va oʻlchashning mutloq xatoliklari (2.5-rasm);
2.Asbobning va oʻlchashning nisbiy xatoliklari.
1) Asbobning va oʻlchashning mutloq xatoliklari:

2.4-rasm. Oʻlchashning mutloq xatoliklari.
a_n=S-asbobda berilgan nominal xatolik; a_h-oʻlchash bilan topilgan haqiqiy xatolik.
2) Asbobning va oʻlchashning nisbiy xatoliklari:

2.5-rasm. Oʻlchashning nisbiy xatoligi.
- asbobning nisbiy xatoligi, foiz
(2.27)
bu erda:S-shkalalarning boʻlim qiymati; A_h-nominal kattalik, asbob shkalasidan olinadi.
Oʻlchashning nisbiy xatoligi, foizda quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
(2.28)
Asboblarda oʻlchash sifatini baholash uchun prof. A.V.Leontovich quyidagi mezonlarni tavsiya etadi.
Agar nisbiy xatolik foiz boʻlsa, oʻlchash sifati-yaxshi; foiz boʻlsa-oʻrtacha; foiz dan katta boʻlsa, oʻlchash sifati past.
Laboratoriya asboblarida oʻlchash nisbiy xatoligi foizgacha boʻlishi kerak. Texnik oʻlchovlarda foizgacha ruxsat etiladi.