12-nazariy Tashqi iqtisodiy bitimiga nisbatan qo'llanilayotgan huquqning belgilanishi bilan bitimning majburiy statuti (maqomi) o'rnatiladi

---

1 

 

12-nazariy 

Tashqi  iqtisodiy  bitimiga  nisbatan  qo'llanilayotgan  huquqning 

belgilanishi  bilan bitimning  majburiy  statuti  (maqomi)  o'rnatiladi. Majburiy 

maqom  asosida  bitimda  taraflarning  huquq  va  majburiyatlari  belgilanadi 

hamda  uni  bajarmaslik  oqibatlari,  shuningdek  majburiy  maqom  asosida 

javobgarlikdan ozod etuvchi holatlar ham belgilanadi.  

Savol:    Majburiy  statut  bo'yicha  taraflarning  da'vo  muddatlari 

masalalari qaysi huquq bilan belgilanadi? 

 

 

 

 

 

 

Javob 

Chet el korxona va tashkilotlari O‘zbekiston Respublikasida maxsus ruxsatsiz 

O‘zbekiston  Respublikasi  milliy  korxona  va  tashkilotlari  bilan  turli  xil  tashqi 

iqtisodiy  bitimlar  tuzishga  haqli,  ular  bo‘yicha  hisob-kitoblarni  ham  amalga 

oshirishi  mumkin.  Tashqi  iqtisodiy  bitimlar  xalqaro  munosabatlar  sohasidagi 

tadbirkorlik  faoliyatini  belgilaydigan,  taraflarning  fuqarolik  huquqlari  va 

majburiyatlarini  belgilash,  o‘zgartirish  va  bekor  qilishga  qaratilgan,  tijorat 

korxonalari  turli  davlatlar  hududida  joylashgan  taraflar  o‘rtasidagi  tuziladigan 

bitimlar

1

.  Tashqi  iqtisodiy  kelishuv  (kontrakt)  –bu    tashqi  iqtisodiy  faoliyat  bilan 

shug'ullanadigan  ikki  yoki  undan  ortiq  xo'jalik  yurituvchi  sub'ektlarning  moddiy 

jihatdan rasmiylashtirilgan shartnomasi va tashkil etish, o'zgartirishni maqsad qilgan 

ularning  xorijiy  pudratchilari  yoki  tashqi  iqtisodiy  faoliyatda  o'zaro  huquq  va 

majburiyatlarni bekor qilish

2

. 

Umuman  olganda,  tashqi  iqtisodiy  bitimlarda  tomonlar  qaysi  tomon 

davlatining  huquqini  qo‘llash  masalasida  kelishib  olishadi.  Xususan,  1990-yilda 

qabul qilingan AQSH Savdo kodeksiga muvofiq taraflar o‘rtasida imzolangan tashqi 

iqtisodiy  bitimda  qaysi  taraf  davlatining  huquq  va  majburiyatlari  qo‘llanilishi 

                                           

1

 Xalqaro xususiy huquq: Darslik / Mualliflar jamoasi || y.f.d., dots. I.Rustambekov umumiy tahriri ostida. –T.: 

TDYU, 2019. – 406 b. 130-bet. 

2

 Ukraina qonuni Tashqi iqtisodiy faoliyat to'g'risida u Ukraina Oliy Radasining rahbari L. Kravchuk Kiyev shahri, 

1991 yil 16 aprel, 959-XII-son. 1-modda. 

---

2 

 

kerakligini  belgilab  olishga  haqlidirlar,  agarda  bitimda  taraflar  bunday  kelishuvni 

aytib o‘tmagan bo‘lsa,  Savdo kodeksida mavjud bo‘lgan huquq va majburiyatlar 

qo‘llaniladi; 

Germaniyada  ham  taraflar  tomonidan  imzolangan  bitimda  erkinlik 

prinsipidan  kelib  chiqib  taraflarga  huquqni  tanlash  imkoni  berilgan,  lekin  taraflar 

bitimda bunday prinsipni qo‘llashmagan bo‘lsa, bitim qaysi davlat uchun muhimroq 

ahamiyatga ega bo‘lsa, o‘sha davlatning qonunchiligi qo‘llaniladi; 

Xitoy Xalq Respublikasida taraflarda ham Germaniyaga o‘xshash huquq bor, 

ya’ni  taraflar  huquqni  tanlaydi,  tanlamagan  bo‘lsa,  bitim  qaysi  davlat  uchun 

muhimroq ahamiyatga ega bo‘lsa, o‘sha davlatning qonunchiligi qo‘llaniladi. 

Tashqi iqtisodiy bitimlarda da’vo muddati ham xuddi shu tartibda hal qilinadi. 

Bitimda qaysi davlat huquqi qo‘llanishi kerakligi belgilangan bo‘lsa, o‘sha  davlat 

huquqi  bo‘yicha  taraflar  uchun  da’vo  huquqining  muddati  belgilanadi.  Barcha 

bitimlar  uchun  maxsus  da’vo  muddati  yo‘q.  da’vo  muddati  shartnomadan 

anglashiladi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

3