12. Operatsion tizimlar sinflanishi tushunchasi va turlari

12.Operatsion tizimlar sinflanishi tushunchasi va turlari
Operatsion tizimlar, kompyuter tizimlaridagi dastur va resurslar bilan ishlash uchun kerakli platforma sifatida xizmat qiladigan dastur qurilmalari hisoblanadi. Bu tizimlar, kompyuterlarning ishlash jarayonini boshqarish, resurslar (yaddosh, protsessor kuchi, tarmoq interfeysi va boshqalar) bilan ishlashni tartibga solish, dasturlarni bajarish va kompyuter foydalanuvchilarining talablarini bajarishga yo'l qo'yishda muhim ahamiyatga ega.
Operatsion tizimlar sinflanishi uchun bir nechta turlar mavjud, quyidagilar keng tarqalgan turlardir:
1. Standalone (mustaqil) operatsion tizimlar: Bu tur operatsion tizimlar, bir kompyuterda o'zaro aloqasiz ravishda ishlash uchun mo'ljallangan. Masalan, Microsoft Windows, macOS, Linux kabi tizimlar bu turka kiradi.
2. Tarmoq operatsion tizimlar: Bu turlar bir tarmoqda bir nechta kompyuterlarning birlashtirilgan operatsion tizimlari hisoblanadi. Ular tarmoqda ma'lum bir maqsadga erishish, fayllarni birlashtirish, resurslarni boshqarish va o'zaro axborot almashinuvini tashkil qilish imkonini beradi. Masalan, Windows Server, Ubuntu Server, Novell NetWare kabi tizimlar tarmoq operatsion tizimlariga misol bo'lishi mumkin.
3. Ulkan miqyosdagi operatsion tizimlar: Ulkan miqyosdagi operatsion tizimlar ommaviy tizimlar hisoblanadi. Ular milliy tarmoqlar va global tizimlar, masalan, Internet, uchun ishlatiladi. Ulkan miqyosdagi operatsion tizimlar, millionlab foydalanuvchilarni boshqarish, xavfsizlikni ta'minlash va ulkan miqyosdagi tarmoqlar bilan ishlash uchun mo'ljallangan. Bu turda Linux (serverlarda), Windows Server va UNIX (AIX, Solaris kabi) o'rin olgan.
4. Telefon operatsion tizimlari: Telefon operatsion tizimlari, mobil telefonlar va boshqa kichik qurilmalar (planshetlar, smartwatchlar) uchun ishlatiladi. Android, iOS (Apple), Windows Phone kabi tizimlar bu turka kiradi.
5. Tizim ingineerlik operatsion tizimlari: Tizim ingineerlik operatsion tizimlari, xususiy tizimlarni boshqarish uchun ishlatiladi. Bu turlar kuchli tarmoq elementlari (ruterga o'rnatilgan operatsion tizimlar) yoki kichik ingineerlik vositalariga (Internet of Things) xizmat qilishi mumkin. Misol uchun, Cisco IOS (Internetwork Operating System), Juniper Junos va MikroTik RouterOS bu turka kiradi.
Bu sinflandirmalar, operatsion tizimlar turini va ularga xos xususiyatlarni aniqlashda yordam beradi. Barcha turlar foydalanuvchilarga, dasturlarni bajarish jarayonlarini boshqarishga, resurslarni boshqarishga va aloqani tashqaridan qo'llashga imkon beradi.