12. Operatsion tizimlar sinflanishi tushunchasi va turlari

14.Operatsion tizimda System call tushunchasi.
Operatsion tizimda "system call" (tizim chaqiruvi) tushunchasi, dastur va operatsion tizimning kommunikatsiya qilish uchun ishlatiladigan bir xususiy interfeysni ifodalaydi. Dasturlar operatsion tizimga istaklarini o'zgartirish, resurslarga murojaat qilish, fayllar bilan ishlash, tarmoqga ulanish o'rnatish, protsesslar orasida axborot almashish va boshqalar kabi asosiy operatsiyalarni bajarish uchun "system call"larni ishlatadi.
"System call"lar, dastur tomonidan chaqirilganida operatsion tizimning kernel (yadro) tomonidan bajariladi. Kernel, operatsion tizimning esas qismidir va dasturlar bilan tizim resurslari o'rtasidagi aloqani boshqaradi. "System call"lar yordamida dastur, kernelga talab yuboradi va boshqaruv amalini bajarish uchun kernelning berilgan imkoniyatlardan foydalanadi.
Misol uchun, dastur fayl yaratmoqchi bo'lsa, u "create" system call ni chaqiradi. Bu system call tizim kerneliga fayl yaratish so'rovini yuboradi va kernel yaratish uchun yorliq joyni alohida joylashtiradi. Odatda, "system call"lar iste'molchilar uchun kitobxonalardagi buyruqlarga o'xshash sintaksisga ega bo'lib, misol uchun POSIX standartiga muvofiq `open()`, `read()`, `write()`, `close()` kabi system call lar mavjud.
"System call"lar operatsion tizimning funksionalini yaratishda kritik ahamiyatga ega bo'lib, dasturlarga tizim resurslariga o'rnatish, boshqarish va ularga murojaat qilish imkonini beradi. Shuningdek, "system call"lar tizimning xavfsizligini ta'minlash va dasturlar orasidagi axborot almashinuvi ko'rsatishda muhim rol o'ynaydi.
Barcha operatsion tizimlar "system call"larni o'zgartirish, kengaytirish va o'zining o'ziga xos bo'lganlarini taqdim etishi mumkin, lekin asosiy tushuncha va funksionali har bir operatsion tizimda mavjud bo'ladi.

15.Protsessorning asosiy funksiyalari va ishlash prinsipiini tushuntirib bering.
Protsessor, bir kompyuter tizimining asosiy qismini tashkil etadi. U dasturlarni bajarish, ma'lumotlarni hisoblash va kompyuterdagi boshqa harakat va amallarni amalga oshirish uchun muhim funksiyalarga ega. Ishlash prinsipi esa to'g'ridan-to'g'ri prosseslar tomonidan bajariladigan dasturlarning bajarish jarayonini o'rnatadi. Quyidagi asosiy funksiyalarni ko'rib chiqamiz:
1. Bajarish buyruqlarini bajarish: Protsessor, dastur tomonidan yuborilgan bajarish buyruqlarini o'qiydi va ularga javob beradi. Bajarish buyruqlari, arifmetik amallar (qo'shish, ayirish, ko'paytirish, bo'lish), mantiqiy amallar (bo'linma, solishtirish, yoki, yoki emas) va boshqalar kabi amallarni o'z ichiga oladi.
2. Xotirani boshqarish: Protsessor, dasturlarning yaddosh bilan ishlashini ta'minlayadi. U xotiraga ma'lumotlarni yozish, o'qish va saqlash imkoniyatiga ega bo'ladi. Xotira boshqarishining asosiy qismlari to'plamlar (memory arrays) va registr to'plamlaridir.
3. Bajarish tartibini boshqarish: Protsessor, dasturlarning tartibini va bajarish jarayonini boshqaradi. U buyruqlarni qabul qiladi, ularni ishga tushiradi va natijalarini to'plab qaytaradi. Bajarish tartibini boshqarishning asosiy qismi buyruqlar davri va o'tish ishtiroki bo'lib, dasturlarni qanday tartibda bajarishini aniqlaydi.
4. To'plamlar bilan ishlash: Protsessor, dasturlarning to'plamlar bilan ishlashini ta'minlayadi. U elementlarni o'qish, yozish, qo'shish, o'chirish va to'plamlar orasidagi hisob-kitoblarni bajarish imkonini beradi.
5. Tarmoq bilan ishlash: Protsessor, tarmoq bilan axborot almashish va murojaat qilish imkoniyatiga ega bo'ladi. U tarmoq protokollari orqali ma'lumotlarni almashish, uzatish va ulanishga ruxsat beradi.
Protsessorning ishlash prinsipi jadval shaklida ma'lumotni olish, buyruqlarni bajarish va natijalarni saqlashdan iborat bo'ladi. U har bir buyruqni o'qiydi, uni tahlil qiladi, mos amallarni bajaradi va natijani saqlaydi. Bajarish tartibi buyruqlarning kelishuviga asoslangan bo'lib, har bir buyruq o'z vaqtida va keraksiz ko'payib ketmaydi.
Protsessorlar keng qo'llaniladigan arxitekturalarga, buyruq to'plamlariga, bit tahlil qilish prinsiplariga va boshqa faktorlarga qarab o'zgaradi. Bu esa har bir protsessorni xususiy xususiyatlarini, ish tartibini va bajarish tezligini belgilayadi.