12-tema: Sın pikir teksti, onıǹ dúzilisi hám ózgeshelikleri Jobası

12-tema: Sın pikir teksti, onıǹ dúzilisi hám ózgeshelikleri
Jobası:
1.Sın pikir tuwralı maǵlıwmat
2.Sın pikir ústinde islew
3.Tema boyınsha tapsırmalar
1.Sın pikir tuwralı maǵlıwmat
Sın pikir latınsha “rezensiya” sózinen alınǵan bolıp, “qayta kórip shıǵıw, xabar beriw, baha beriw” degen mánilerin aǹlatadi. Bul táriypten kelip shıǵıp aytıw múmkin, sın pikir publicistika janrlarınan biri bolıp, onıǹ tiykarın sociallıq-siyosiy hám kórkem, ádebiy, kórkem-óner hám bilimlerge sın kózqarastan baha beriw quraydı.
Sın pikir - ádebiy kritika janrı, kórkem, ilimiy yaki ilimiy-publicistikalıq shıǵarma analizi. Sın pikirde shıǵarmanıǹ bibliografiyalıq sıpatı, sonday-aq mazmunı, onda kóterilgen mashqalalar, shıǵarmanıǹ ideyalıq kórkem ózgeshelikleri, avtor dóretiwshiligi, ádebiyatta tutqan ornı tuwralı maǵlıwmat beriledi, shıǵarmaǵa baha beriledi, onıǹ tiykarǵı paziletleri hám kemshilikleri atap ótiledi. Sın pikir tiykarınan keǹ kitap oqıwshıları ushın jazıladı, olardı jaǹa shıǵarmalardan xabardar etedi, zárúrlisin taǹlap alıwǵa kómeklesedi. Ishki sın pikir de boladı, máselen, baspaxanaǵa kelgen kórkem kritikalıq hám ilimiy- publicistikalıq shıǵarma ishki sın pikirge beriledi, biraq, bul sın pikir baspa sózde járiyalanbaydı.
Sınshı oqıwshıǵa jaǹa shıqqan kitap, shıǵarma tuwralı tolıq maǵlıwmat beriwi, onı oqıwshıǵa isenimli qabıl ettire alıwı, shıǵarma avtorı hám dóretiwshilik jámáátti óz jumıslarına obyektiv baha bergende shıǵarmanıǹ kemshiliklerin hám onı saplastırıw jolların kórsetken halda qabıl etiwge úyretiwi talap etiledi. Bir sóz benen aytqanda, sınshı jazıwshı menen oqıwshınıǹ, ilimpaz benen ilimge qızıǵıwshılar arasında baylanıstırıwshı xızmetin atqaradı.
Sınshı sın pikir jazǵanda eki maqsetti aldına qoyadı. Birinshisi- maǵlıwmatlardan xabardar bolıw, yaǵnıy shıǵarma hám onıǹ avtorına tiyisli bolǵan hár qıylı maǵlıwmatlardı qollana biliwi, ekinshisi izertlew arqalı shıǵarmanıǹ haqıyqıy qunın talqılap beriwi kerek.
Sın pikirdiǹ maqala janrı menen uqsas tárepleri sonda, hár eki janrda da teoriyalıq xarakteri kemirek, kobirek ulıwma sorawlar, máseleler kóriledi. Sınshı qaǵıydaǵa kóre jazǵan sın pikirin waqıyalıqtıǹ bir bólegine baǵıshlaydı. Janrlardıǹ óz ara jaqınlasıwı yaki aralasıwı úyrenilip atırǵan shıǵarmanı jánede tereǹirek hám maqsetke muwapıq tárizde úyreniwge, onıǹ jetiskenligi hám kemshiliklerine kritikalıq baha beriwge jol kórsetetuǵın obyektiv sebeplerdi payda etedi.
Sın pikirdiǹ bir neshe túrleri bar.Bular ádebiy-kórkem sın pikir, teatr sın pikiri, kinoscenariy sın pikirleri, sonday-aq, janrlar arasında da túrleri ushıraydı. Máselen, sın pikir-maqala, sın pikir-ocherk, sın pikir-reportaj hám t.b. Lekin qaysı sın pikir túrin alıp qarasaǹızda olarǵa tiyisli bolǵan ulıwma talaplar bar.
Sın pikirdiǹ tiykarın úyrenilip atırǵan shıǵarmanıǹ analizi quraydı. Ilajı barınsha usı analiz hár tárepleme bolıwı kerek.
Sınshı jazbaqshı bolǵan sın pikirinde shıǵarma tuwralı aytpaqshı bolǵan pikirinde óziniǹ anıq poziciyasın bilip alıwı kerek. Eger shıǵarmanıǹ dus kelgen jerinen alıp, talqılawǵa háreket etse, ol oqıwshını óz qaraslarına, bergen bahasınıǹ durıs ekenligine isendire almaydı. Sınshınıǹ wazıypası ózi túsiniksiz nárseni túsindiriw, anıq emes nárseni anıqlastırıw, quramalı nárseni ápiwayılastırıwdan ibarat.
Sınshınıǹ wazıypası, minneti -avtordıǹ kemshiliklerin tawıp, onı saplastırıwǵa járdem beriw, oqıwshıǵa shıǵarmanı isenimli etip túsindiriw bolıp tabıladı. Sınshı óziniǹ narazılıqların bildiriwi, kemshiliklerin dálillewi, óziniǹ haq ekenligine oqıwshını isendire alıwı kerek.
2.Sın pikir ústinde islew
Sın pikir jazıw analiz etpekshi bolǵan obyektti durıs taǹlay biliwden baslanadı. Obyekt taǹlanǵanınan soǹ onı talqılaw ushın zárúr dárekler jıynaladı. Usınday tayarlıq kóriw procesi sın pikirdiǹ tabıslı shıǵıwında áhmiyetli rol oynaydı. Máselen, teatr sınshıları sın pikir jazıw ushın itibardı shıǵarmanıǹ ózine qaratadı. Haqıyqattanda teatrǵa barıp spektakldi kóriw kerek, hátte repiticiyalardı baqlaw zárúr.
Sın pikir xarakterine kóre hár qıylı boladı. Máselen, keǹeytilgen annotaciya tipindegi sın pikirde shıǵarma tuwralı bibliografiyalıq maǵlıwmat beriledi. Kritikalıq yaki publicistikalıq mazmundaǵı sın pikirlerde konkret shıǵarma múnásibeti menen qandayda bir áhmiyetli másele tuwralı pikir júritiledi. Esse xarakterindegi sın pikirde sınshı óz pikir-tuyǵıların, shıǵarmanı oqıw waqtında payda bolǵan pikip-túsiniklerin lirikalıq tárizde sáwlelendiredi.
Rus sınshılari tariyxında sın pikirdiǹ rawajlanıwında V.G. Belinskiydiǹ roli úlken. Ol sın pikirdi haqıyqıy kórkem-óner dárejesine kóterdi.
Ózbek ádebiyatında sın pikir XX ásir baslarında baspa sóz benen teǹ rawajlana basladı hám eǹ áhmiyetli janrlardan biri bolıp qaldı. Aybek, Abdulla Qahhar, Shayxzada, Ǵafur Gulam kibi jazıwshılar, O.Hoshimov, S.Husayn, Ilimpaz Sharofiddin, V.Zohidov, I.Sultonov, H.Yoqubov, M.Qosjonov, Ozod SHarafiddinov, U.Normatov, N.Xudayberganov, I.Haqqulov hám basqa ilimpazlar ózbek ádebiy turmısında tereǹ iz qaldırǵan sın pikirlerdi jarattı.
Qaraqalpaq ádebiy sınınıń payda bolıwı hám nıǵayıw dáwiri 1930-1950- jıllarǵa tuwra keledi. Ádebiy sın menen ádebiyattanıwdıń basıp ótken jolın ádebiy izertlewshilik jaǵınan ańlap, túsinip alıwdı professor S.Axmetov óziniń «Qaraqalpaq ádebiy kritikası hám ádebiyat iliminiń tariyxınan» degen kitabında keltirdi. Bul kitap oqıw quralı retinde jarıqqa shıqtı. Bul jerde sın hám ádebiyattanıw tariyxı 30-jıllardan baslanadı hám 1970- jıllarǵa barıp taqaladı.
1932- jıldan baslap respublikada «Miynet ádebiyatı» degen arnawlı ádebiy- kórkem jurnaldıń basıp shıǵarılıwı milliy ádebiy-sın pikirdiń rawajlanıwı ushın úlken mumkinshiliklerdi ashıp berdi.
3.Tema boyınsha tapsırmalar
1.Sın pikirge qoyılatuǵın talaplar hám onıǹ tiykarǵı ózgeshelikleri tuwralı maǵlıwmat beriǹ.
2.Maqalalarǵa hám ilimiy jumıslarǵa jazılǵan eǹ jaqsı sın pikirlerdi talqılaǹ.