129 o’rta asrlarda sharq falsafasi? Sharq falsafasi

Nemis falsafasi---nemischa falsafaning umumlashtirilgan nomi, shuningdek nemis mutafakkirlari falsafasi.
Nemis falsafasi oʻzining qarashlari jihatidan nihoyatda xilma-xil boʻlib,Gotfrid Leybnits,Immanuel Kant,Georg Xegel,Kristian Volf, Karl Marks, Artur Shopengauer , Nisxedsdan boshlab asrlar davomida analitik va kontinental falsafiy maktablarda markaziy oʻrinni egallagan. Vittgenshteyn Yurgen Habermas kabi zamonaviy faylasuflarga.
Nemis falsafasining kelib chiqishi Oliy oʻrta asrlarga toʻgʻri keladi,Germaniyada universitetlar paydo boʻlgan(Kyoln va Geydelberg).Germaniyada falsafiy fikrning birinchi shakllaridan biri Buyuk Albert tomonidan taqdim etilgan va realistik yoʻnalishga intilayotgan sxolastika edi. Sxolastikadan tashqari,Germaniyada oʻrta asr falsafasi Meister Ekxart va uning timsolida kuchli mistik yoʻnalishda zarba berdi.koʻp asrlar davomida nemis falsafasining panteistik va intuitiv xususiyatlarini belgilab bergan.Martin lyuterning taʼlimoti va undan keyingi islohot nemis tafakkurining rivojlanishiga katta taʼsir koʻrsatdi(jumladan, uning raqiblari qarashlari).Uning asosiy falsafiy asari „Iroda qulligi haqida“risolasidir. Shaklda teologik boʻlgan holda, risola zamonaviy jamiyatda insonning oʻrni va roli haqida javob berishga harakat qiladi, bu avvalgi sof teologik anʼanalardan uzilish edi.
FEYERBAX (Feuerbach) Lyudvig Andreas (1804.28.7, Landsxut, Bavariya — 1872.13.9, Rexenberg, Nyurnberg yaqinida) — nemis faylasufi. Dastlab Gegelnij izdoshi, keyin (1839) uning falsafasini tanqid qilgan. «Oʻlim va mangulik toʻgʻrisidagi fikrlar» degan imzosiz kitobini chop etgan va unda ruhning oʻlmasligi gʻoyasini rad qilgan. Buning uchun Erlangen un-tidagi muallimlik ishidan chetlashtirilgan. Shunga karamay ilmiy faoliyatini davom ettirgan. Hayotining soʻnggi yillarida ijtimoiy va iqtisodiy masalalarga katta qiziqish b-n qaragan, 1870 i. esa sotsialdemokratik partiyaga aʼzo boʻlgan.
Feyerbax falsafasining markazida biologik mavjudot, abstrakt individ sifatida talqin etiladigan inson turadi. Dinni insonning tabiat va jamiyat stixiyali kuchlari oldida ojizligi tufayli kelib chiqqan deb tushuntiradi. U axloq prinsiplarini insonga azaldan xos boʻlgan baxtga intilishdan keltirib chiqaradi. Uning fikricha, har bir kishi oʻz ehtiyojlarini oqilona cheklab, boshka kishilarga mexrmuhabbat bilan karagandagina baxtga erishishi mumkin. Asosiy asarlari: «Gegel falsafasining tanqidiga doyr» (1839), «Xristianlikning mohiyati» (1841), «Kelajak falsafasining asoslari» (1843), «Dinning mohiyati» (1851) va b.
137)obektiv va subektiv borliq tushunchasi.Borliqning onorganik ,organik va ijtimoiy shakillari.mikrodunyo ,makrodunyo ,megadunyo ,va ularning nomoyon bo’lish hususiyatlari ?
Borliq — obyektiv mavjud reallikni ifodalovchi falsafiy tushuncha. U moddiypredmet olamidangina iborat emas. Borliq turli darajada namoyon boʻladi: organik va noorganik tabiat, biosfera, ijtimoiy borliq, obyektivideal borliq (madaniy qadriyatlar, ilmiy bilimning umumiy prinsiplari, tushunchalari va h.k.), inson turmushi. Borliq falsafa tarixida turlicha talqin qilingan. Yaqin va Oʻrta Sharq falsafasida Kindiy, Forobiy, Ibn Sino, Umar Xayyom, Ibn Rushd kabi mutafakkirlar borliq ni ikkiga — vujudi mumkin va vujudi vojibga boʻladilar. Ularning falsafasida borliqning dastlabki sababchisi Alloh (vujudi vojib), lekin Alloh bilan borliq ni bir-biridan ajratib tasavvur qilib boʻlmaydi, bular sababoqibat shaklida bir-birlari bilan uzviy bogʻliq, degan tushuncha yotadi.
Real va xayoliy borliq oʻrtasida alohida tafovut bor. Real borliq mavjudlikni, xayoliy borliq mohiyatni belgilaydi. Real borliq narsalar, jarayonlar, shaxslar, xattiharakatlar va boshqa ning realligini bildiradi; u makon va zamon harakteriga ega, u alohida, betakror. Xayoliy borliq (gʻoya maʼnosida) vaqtinchalik, haqiqiy, tajribaviy harakteridan mahrum, u fakt boʻla olmaydi; u qatʼiy oʻzgarmas (qotib qolgan), abadiy mavjud (N. Gartman). Xayoliy borliq bu maʼnoda qadriyat, gʻoya, matematik va mantiqiy tushuncha sifatida yuzaga chiqadi. Platon unda chin, xususiy „real“ borliq ni koʻradi. Umumiy maʼnodagi borliq dan muayyan borliq farq qiladi. Geraklit fikricha, hech qanday qotib qolgan borliq yoʻq, doimo oʻzgaruvchan borliq bor. Metafiziklar „haqiqiy“ borliq transsendent, narsa oʻzidadir deb biladilar. Barcha mavjud narsalarning yigʻindisini, umuman olamni borliq deb ataydilar. J. Berkli, D. Yum borliq faqat subyektda, ongdagina mavjud deb biladilar. Baʼzi faylasuflar borliq ni qandaydir dunyoviy ruhning, gʻayri moddiy kuchning koʻrinishlaridan iborat, deb hisoblaydilar. Xususan Gegel falsafasida borliq mutlaq gʻoyaning oʻzligidan, mavhumlikdan konkretlikka tomon yuksalib boruvchi dastlabki, bevosita va juda noaniq bosqichi hisoblanadi. Borliq ni ruhmahsuli sifatida qarash 19-asr oxiri — 20-asr boshidagi falsafaga ham xos. L. Feyerbax, A. I. Gersen, N. G. Chernishevskiy borliq obyektiv, u harakatdagi materiya bilan bogʻliq deb taʼkidlaydilar. Baʼzi falsafiy oqimlar mavjud olamning realligini, borliq ning obyektivligini eʼtirof etadilar. Borliq ning eng muhim xususiyati — moddiyligida ekanligini alohida taʼkidlaydilar. Hozirgi zamon ontologiyasiga koʻra, borliq — barcha mavjudotning turlituman koʻrinishlari bilan aynandir.