13- m avzu. D o m in a n t se p t a k k o r d L- §. S ep ta k k o rd. U n in g turlari va aylanm alari

---

13- m avzu. D O M IN A N T SE P T A K K O R D
l- § . S ep ta k k o rd . U n in g turlari va aylanm alari
S ep ta kk o rd - teitsiya bo‘yicha joylashgan to 'rtta tovushdan iborat akkorddir. 
Septakkordning chekka tovushlari séptima intervalini hosil qiladi. Shuning uchun 
barcha septakkordlar dissonans akkord deb hisoblanadi. Belgilanishi -
7
.
Septakkordlar ham tarkibiy 
intervallari 
bo‘yicha farqlanadi. 
Chekka 
tovushlardagi 
septimasining 
sifatiga qarab 
k atta, 
kichik, 
orttirilgan 
va 
kam aytirilgan 
sep ta kko rd turlari ajratiiadi. Septakkordlarning aniq nomi ular 
asosida joylashgan uchtovushlik turi va chekka tovushlar orasidagi septimasi 
sifatidan hosil b o ia d i. Masalan, majorli uchtovushlik va katta septimadan tuzilgan 
akkord katta majorli septakkord deyiladi; minorli uchtovushlik bilan katta séptim a -
katta m inorli septakkordm  tashkil etadi; majorli uchtovushlik va kichik séptima -
kichik m ajorli septakkordni tashkil etadi va hokazo.
Klassik m usiqada keng tarqalgan va ko ‘p qoilaniladigan septakkordlar bu -
kichik majorli, kichik minorli, kichik ham da kamaytirilgan septakkordlardir.
K ich ik m ajorli septakkord majorli uchtovushlik va chekka tovushlari hosil 
qiladigan kichik septimadan iborat.
86
•uclilo^hlik
kich d u r- 
k a t3 kich.3 kich.3
K ich ik m inorli septakkord minorli uchtovushlik va kichik septimadan iborat.
87
kichmoll
'7
K ich ik septakkord kamaytirilgan uchtovushlik v a kichik septimadan iborat.
8
k ic h -

---

Kam aytirilgan septakkord kamaytirilgan uchtovushlik va kamaytirilgan 
scplimadan iborat.
8 9
lt<
- Ö .........В ........
kairi'^
Septakkord uchta aylanmaga ega. H ar aylanmaning nomi pastki tovushidan 
primasigacha va septimasigacha hosil boMagan intervallardan kelib chiqadi.
Birinchi 
aylanmasi 
kvintsekstakkord: 
pastki 
tovushi 
-
tertsiyasi, 
intervallarining ustma-ust joylashish tartibi - tertsiya+tertsiya+sekunda;
Ikkinchi aylanmasi terskvartakkord: pastki tovushi - kvintasi, intervalH tarkibi
- tertsiya+sekunda+tertsiya;
Uchinchi aylanmasi sekundakkord: pastki tovushi - septima, intervalli tarkibi
- sekunda+tertsiya+tertsiya.
9 0
Septakkord
Kvintsekst­
akkord
Terskvart­
akkord
Sekund-
akkord
Pastki tovushi
Prima (1)
T e rts iy a
(3)
Kvinta (5)
Septim a (7)
Interval tarkibi 
(pastdan yuqriga 
qarab o ‘qiIadi)
tersiya + 
tersiya + 
tersiya
S ek u n d a +
tersiya + 
tersiya
te rs iy a +
se k u n d a +
te rs iy a
tersiya + 
tersiyaH- 
sekunda
2-§. D om in an tsep tak k o rd
M usikada ju d a keng tarqalgan kichik minorli septakkord tabiiy major va 
garm onik minorning V- pog'onasida tuziladi. Bu akkord dom inantseptakkord 
deyiladi. 
Dominantseptakkord 
laddagi 
dominanta 
funktsiyasining 
asosiy 
ifodalovchisidir. Belgilanishi - D
7
, uni tashkil qiladigan pog‘onalar - V-, VII-, II-,
IV-, intervalli ta rk ib i-k a t.3 + k ich .3 + k ich .3 .

---

91
Dominantseptakkordning struktkrasi obertonlar qatorining 
4
-, 
5
-, 
6
-, 
7
- 
c-dur 
a-moU 
tovushlariga mos b o ‘lib, 
o ‘zining
O 
yangrashi bilan musiqiy tovushiarning