13-dars Mavzu: Uzliksiz biologik ta`lim mazmuni va strukturasining o`ziga xos xususiyatlari. Ta’limning zamonaviy modelini amaliyotga joriy etishda o‘quv-metodik ta’minotni takomillashtirish muammolari

13-dars
Mavzu:Uzliksiz biologik ta`lim mazmuni va strukturasining o`ziga xos xususiyatlari. Ta’limning zamonaviy modelini amaliyotga joriy etishda o‘quv-metodik ta’minotni takomillashtirish muammolari.
Reja:
1. Uzluksiz ta’lim tizimida tashkil etiladigan ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalar axborot texnologiyalari bilan uyg'unlashtirish.
2. Ta’limning zamonaviy modelini amaliyotga joriy etish.
3. O‘quv-metodik ta’minotni takomillashtirish muammolari.
Uzluksiz ta’lim tizimida tashkil etiladigan ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalar axborot texnologiyalari bilan uyg'unlashtirish dolzarb muammo sanaladi. Shu sababli axborot texnologiyalaridan foydalanish uchun uning didaktik funksiyalarini aniqlash zarurati vujudga keldi.
Ma’lumki, axborot texnologiyalari ta ’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalar bilan uyg'unlashtirilgan holda qo'llanilganda ko'zlangan samarani beradi. Mazkur jarayonda zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini uyg'unlashtirishda axborot texnologiyalarining axborot, talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko`rgazmalilik, talabalarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, talabalarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalari asos qilib olindi.
Biologiyani o'qitishda xususiy metodik darajada foydalaniladigan didaktik o`yin, modulli, muammoli ta’lim, hamkorlikda o`qitish texnologiyalarining imkoniyatlari va ahamiyatini anglagan holda, axborot texnologiyalarining axborot, talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko`rgazmalilik, talabalarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, talabalarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini darslarda uyg'unlashtirish imkoniyatlari jadval tarzida berildi.
Didaktik o`yin texnologiyasiga mansub taqdimot darslarida talabalar muayyan bob yoki fanning dolzarb muammolari yuzasidan fikr yuritganligi sababli axborot texnologiyalarining axborot manbai, talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish kabi funksiyalarini amalga oshirish mumkin bo'lmaydi. Didaktik o'yin texnologiyasiga mansub ijodiy o`yin darslarida talabalar ijodiy muammolarni hal etganligi sababli, axborot texnologiyalarining barcha funksiyalarini amalga oshirish mumkin.
Didaktik o`yin texnologiyasiga mansub o`yin mashqqa asoslangan darslarda talabalarning o`zlashtirgan bilim, ko`nikma va malakalari nazorat qilish va baholash nazarda tutilganligi sababli, axborot texnologiyalarining axborot manbai funksiyasini amalga oshirish imkoniyati bo'lmaydi.
Modulli ta’lim texnologiyasining barcha dasturlaridan foydalanilgan darslarda axborot manbai, talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko`rgazmalilik, talabalarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, talabalarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini to`liq amalga oshirish imkoniyati mavjud.
Mazkur darslarda biologiya o'qituvchisi mavzu mazmunidan kelib chiqqan holda tuzilgan modul dasturi va modullarni kompyuter xotirasiga joylashi, dars davomida modul dasturining savollari va unga mos holda modullarning mazmuni ketma-ket namoyish etilishini dasturlashi lozim.
Hamkorlikda o'qitish texnologiyasining kichik guruhlarda o'qitish metodidan foydalanilgan darslarda biologiya o'qituvchisi talabalar tomonidan o'zlashtirilishi qiyin bo'lgan mavzulami tushuntirishi, faktik va qo'shimcha o'quv materiallari talabalar tom onidan mustaqil o'zlashtirishini nazarda tutgan holda, mavzuning muayyan qismi uchun axborot manbai, talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko'rgazmalilik, talabalarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, talabalarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini amalga oshirishi mumkin.
Hamkorlikda o'qitish texnologiyasining komandada o'qitish metodi foydalanilgan darslarda talabalar komandaga ajratilgan holda ta’limtarbiya jarayonini tashkil etilishi nazarda tutilganligi sababli, axborot texnologiyalarining axborot manbai, talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko'rgazmalilik, talabalarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, talabalarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini amalga oshirishni rejalashtirishi lozim. Buning uchun biologiya o'qituvchisi dars davomida talabalar tomonidan bajariladigan o'quv topshiriqlari va mavzu mazmunini kompyuter xotirasiga joylashi, dars davomida o'quv topshiriqlari va unga mos holda mazmunning ketma-ket namoyish etilishini dasturlashi lozim. Hamkorlikda o'qitish texnologiyasining «arra» yoki «zig-zag» metodi foydalanilgan darslarda talabalar ikki marta guruhlarga ajratilishi, ya’ni awal mavzuning muayyan qismi uchun «mutaxassislar» tayyorlanishi, so'ngra «mutaxassislar uchrashuvi» guruhi tashkil etilganligi bois, axborot texnologiyalarining talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish funksiyasi amalga oshirish imkoni yo'q, lekin axborot manbai, ko'rgazmalilik, talabalarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, talabalarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyjlaiini amalga oshirish mumkiri. Hamkorlikda o'qitish texnologiyasining kichik guruhlarda ijodiy izlanishlarni tashkil etish metodiga asoslangan darslarda axborot texnologiyalarining axborot manbai, talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko'rgazmalilik, talabalarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, talabalarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalari bilan bir qatorda talabalarning ijodiy izlanishi uchun zarur bo'lgan aqliy faoliyat operasiyalarini egallash imkoniyati vujudga keladi.
Hamkorlikda o'qitish texnologiyasining «Birgalikda o'qiymiz» metodidan foydalanilgan darslarda mavzu mazmuni qismlarga bo'linishi, talabalar guruhlarga ajratilishi, guruhning har bir a’zosi mavzuning muayyan qismini o'rganishi va dars davomida guruh a’zolari hamjihatlikda mavzu mazmunini yaxlit holda ishlab chiqilishi nazarda tutilganligi sababli, axborot texnologiyalarining talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish funksiyasi amalga oshirish imkoni yo'q, lekin axborot manbai, ko'rgazmalilik, talabalarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, talabalarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini amalga oshirish mumkin.
Muammoli ta’lim texnologiyasining «aqliy hujum» metodidan foydalanilgan darslarda talabalarning bilish faoliyati muammoli vaziyatlarni hal etishga qaratilganligi sababli, talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish axborot texnologiyalarining funksiyasini amalga oshirish imkoniyati bo'lmaydi, lekin axborot manbai, talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko'rgazmalilik, talabalarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o'quv-chilaming bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalari bilan bir qatorda talabalarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko'nikmalarini rivojlantirish imkoniyati vujudga keladi.
Biologiya o'qituvchisi ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik va axborot texnologiyalarini uyg'unlashtirishda o'qitish metodlarining turlarini, ularga mansub uslublarni, foydalanish yo'llarini yaxshi bilishi lozim.
Ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalardan samarali foydalanish uchun ularning tarkibiga kiradigan o'qitish metodlarini aniqlash, ularning ichida tizim hosil qiluvchi yetakchi metodlarni ajratib ko'rsatish zarurati vujudga keladi.
Axborot ob‘ektlar, hodisalar, jarayonlar va xabarlar to’plamidir. Olingan axborotlar belgili, matnli va grafikali ko’rinishda ifodalanadi. Belgili ko’rinishdagi axborot asosan harflar, raqamlar, belgilar va shu kabi belgilar ko’rinishidan iborat bo’ladi. Undan turli hodisalar murakkab bo’lmagan signallarni uzatish uchun foydalaniladi. Masalan, ko’chadagi svetoforning yashil chirog’i transport va odamlarning harakatlanishini bildirsa, qizil chiroq esa, aksincha, harakatlanishni ta‘qiqlaydi.
Sariq chiroq esa ko’cha harakatining almashinishi xabar beradi. Matnli ko’rinish axborotni tasvirlashning deyarli murakkab ko’rinishidir. Bunda ham yuqorida keltirilganidek harflar, raqamlar, matematik belgilardan foydalaniladi. Lekin, axborotni tasvirlashda nafaqat mazkur belgilardan foydalanamiz, balki ularning tutgan o’rni ham muhim ahamiyatga egadir. Masalan, "nok" va "kon" so’zlari bir xil harflardan iborat bo’lsada, lekin turli xil axborotni bildiradi. Matnli belgilardan amalda juda keng foydalaniladi.
Jahonda juda ko’plab kitoblar, oynomalar, kundalik ro’znomalar va boshqalar matnli ko’rinishda chop etilmoqda. Axborot texnologiyasi – ob’ekt, jarayon yoki hodisaning holati yangi sifat axborotni olish uchun ma‘lumotlar yig’ish, ishlov berish va uzatishning vosita va uslublarining jamlanmasidan foydalanadigan jarayondir. Telekommunikatsiya - kompyuter tarmoqlari va zamonaviy texnik aloqa vositalari negizida ma‘lumotlarni masofadan uzatishdir.
Hozirda multimedia, - degan so’z kundalik faoliyatimizda juda ko’p ishlatilmoqda. Ta‘limda multimedia texnologiyasini tadbiq etish uchun dastlab, "Multimedia - nima o’zi?" - degan savolga javob beraylik.
Multimedia - tasvirli ma‘lumotlar bilan ishlashga qodir bo’lgan vosita hisoblanadi. «Multimedia» so’zi lotincha «media» so’zidan olingan bo’lib, «ma’lumot tashuvchi vosita», - degan ma‘noni anglatadi. Multimediali kompyuterlar so’z, musiqa va boshqa ovozli ma‘lumotlar, video ma‘lumotlarni qabul qiladi va ular ustida ishlaydi. Multimedia tushunchasi hayotimizga 90-yillarning boshlarida kirib keldi.
Ko’pgina mutaxassislar bu atamani turli xil izohlamoqdalar. Ularning fikrlarini umumlashtirib multimediaga shunday ta‘rif berish mumkin: multimedia -bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida axborotning an‘anaviy
va original turlari asosida o’quv materiallarini talabalarga yetkazib berishning mujassamlashgan holdagi ko’rinishidir.
Microsoft Power Point - universal, imkoniyatlari keng bulgan, ko’rgazmali grafika amaliy dasturlari sirasiga kiradi va matn, rasm, chizma, grafiklar, animatsiya effektlari, ovoz, videorolik va boshqalardan tashkil topgan slaydlarni yaratish imkonini beradi.
Power Point dasturida taqdimot materiallarini tayyorlash quyidagi bosqichlardan iborat:
- ma‘lumot yig’ish;
- reja tuzish;
- matn tanlash;
- dizayn tanlash;
Internet xizmati turlari elektron saxifa, elektron pochta, telekonferensiya, fayllarni uzatish, domen nomlari, Telnet, IRC yoki Chat konferensiya, ma‘lumotlarni izlash xizmatlari tavsiflari keltiriladi. Internet alohida kompyuterlar o’rtasida aloqa o’rnatibgina qolmay, balki kompyuterlar guruhini o’zaro birlashtirish imkonini xam beradi. Agar biron bir mahalliy tarmoq bevosita internetga ulangan bo’lsa, u xolda mazkur tarmoqning xar bir ishchi stansiyasi Internetga ulanishi mumkin. Shuningdek, internetga mustaqil ravishda ulangan kompyuterlar xam mavjud. Ularni xost kompyuterlar (host - raxbar),- deb atashadi. Tarmoqqa ulangan har bir kompyuter o’z adresiga ega va uning yordamida jahonning istalgan nuqtasidagi istalgan mijoz uni topa olishi mumkin.
Internet bu - internet texnologiyasi, programma ta‘minoti va protokollari asosida tashkil etilgan, xamda ma‘lumotlar bazasi va elektron xujjatlar bilankollektiv ravishda ishlash imkonini beruvchi korxona yoki konsern miqyosidagi yagona informatsion muhitni tashkil etuvchi kompyuter tarmog’idir. Axborotning xilma-xil turlar: ananaviy (matn, jadvalari, bezaklar va boshqalar), original (nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar, telekadrdar, animatsiya va boshqalar) turlarini bir dasturiy mahsulotda integratsiyalaydi.
Bunday integratsiya axborotni ro’yxatdan o’tkazish va aks etirishning turli qurilmalari: mikrofon, audio-tizimlar, optik kompakt-disklar, televizor, videoomagnitafon, videokamera, elektron musiqiy asboblardan foydalanilgan holda kompyuter boshqaruvida bajariladi; muayyan vaqtdagi ish, o’z navbatiga ko’ra statistik bo’lgan matn va grafikadan farqli ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma‘lum oralig’ida ko`rib chiqiladi. Multimedia vositalari asosida talabalariga ta‘lim berish va kadrlarni qayta tayyorlashni yo’lga qo’yish hozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Multimedia tushunchasi 90-yillar boshida hayotimizga kirib keldi. Uning o’zi nima degan savol tug’iladi? Ko’pgina mutaxassislar bu atamani turlicha taxlil qilishmoqda.
Bizning fikrimizcha, multimedia - bu informatikaning dasturiy va texnikaviy
vositalari asosida audio, video, matn, grafika va animatsiya (ob‘ektlarning fazodagi harakati) effektlari asosida o’quv materiallarini talabalarga yetkazib berishning mujassamlangan holdagi ko’rinishidir.
Model (lot. Modulus - "o’lchov", "namuna") - tizimning eng muhim xususiyatlarini - asl nusxasini takrorlaydigan ob’ektlar yoki belgilar tizimi. Modellar haqiqiy (fizik), ideal, matematik, informatsion, grafik bo’lishi mumkin.
An'anaviy ta’lim modeli o‘tmish va hozirgi davr madaniyatining umuminsoniy unsurlarini yosh avlodga yetkazish yo‘li sifatida tizimli akademik ta’lim modelidir. Bu, birinchi navbatda, mavjud madaniy-ma’rifiy an’analar doirasidagi asosiy bilim, ko'nikma va malakalar to'plamini anglatadi, bu shaxsga yuqori darajadagi bilim, qadriyatlar va ko`nikmalarni mustaqil ravishda o'zlashtirishga o'tishga imkon beradi.
Talaba umumlashtirilgan bilim, ko'nikma va malakalar tizimi berilishi kerak bo'lgan ob'ekt sifatida qaraladi. O'qitish, birinchi navbatda, talabalarning fikrlashiga emas, balki xotira mexanizmlariga ta'sir qilish vazifasini qo'yadi. Bunday ta'limning maqsadi oldindan belgilangan xususiyatlarga ega shaxsni shakllantirishdir. Natijalar uning tayyorgarligi va ijtimoiylashuvi darajasida ifodalanadi.
Ushbu modeldagi asosiy didaktik birlik ta’lim mazmunidir. Ta'lim tizimi maqsadlari, ta’lim mazmuni, nomenklaturasining qat’iy markazlashtirilgan ta'rifi bilan idoraviy printsip asosida qurilgan davlat-idora tashkiloti sifatida qaraladi. Bundan tashqari, barcha ta'lim muassasalari ma'muriy yoki maxsus organlar tomonidan nazorat qilinadi.
Ta'limning ratsionalistik modeli asosiy e’tibor ta’lim mazmuniga emas, balki talabalar tomonidan bilimlarni o‘zlashtirishning samarali usullariga qaratiladi. Ta'limning zamonaviy ratsionalistik modeli mafkurasi xulq-atvor konsepsiyasiga asoslanadi. Ushbu model talabalarga nisbatan passiv rolni belgilaydi. Muayyan bilim, ko'nikma va ko'nikmalarga ega bo'lgan holda, ular jamiyatning ijtimoiy normalari, talablari va talablariga muvofiq hayotni adekvat tartibga solish uchun zarur bo'lgan moslashuvchan "xulq-atvor repertuariga" ega bo'ladilar. Ratsionalistik modelda ijodkorlik, mustaqillik, mas'uliyat, individuallik kabi hodisalarga o'rin yo'q.
Shunday qilib, xulq-atvor maqsadlari ta'limga tor utilitarizm ruhini olib keladi va o'qituvchiga mexanik, ijodiy bo'lmagan harakat usulini yuklaydi. O'qituvchi belgilangan tartibga amal qilishi kerak, uning faoliyati esa talabalarni masalalarni yechishga, testlarni bajarishga va hokazolarga o'rgatadi. Bunday mashg'ulotlarning asosiy usullari o'qitish, o'qitish, test nazorati, individual darslar va tuzatishlardir.
Ta’limning ratsionalistik modeli, eng avvalo, yosh avlodning mavjud jamiyat va ishlab chiqarishga amaliy moslashuvini ta’minlaydi. Ammo shuni yodda tutish kerakki, burchning har qanday ta'lim dasturi bilim, ko'nikma va malakalarning "xulq-atvor" tomonini ta'minlashga qaratilgan bo'lishi kerak.
Ta'limning gumanistik (fenomenologik) modeli talaba shaxsi va uning hayot sub’ekti sifatida rivojlanishini ta’lim jarayonining markaziga qo‘yadi. U ichki dunyoni rivojlantirishga, shaxslararo muloqotga, dialogga, shaxsiy o'sishda psixologik va pedagogik yordamga qaratilgan.
Model talabalarning individual psixologik xususiyatlarini, ularning qiziqishlari va ehtiyojlariga hurmatli munosabatini hisobga olgan holda o'qitishning shaxsiy xarakterini o'z ichiga oladi. Ushbu tendentsiya vakillari maktabga "ta'lim konveyeri" sifatida qarashni rad etadilar. Ularning fikriga ko'ra, ta'lim insonning asl tabiatiga to'liq va yetarli darajada mos kelishi, unga tabiat tomonidan belgilab qo'yilgan narsalarni namoyon etishi va rivojlanishiga yordam berishi va oldindan belgilangan xususiyatlarga ega bo'lgan shaxsni shakllantirishga yordam berishi kerak. Har bir talabaning o'zini o'zi bilishi va rivojlanishi uchun sharoit yaratish, tanlash va o'zini o'zi anglashda imkon qadar ko'proq erkinlik berish kerak.
Gumanistik yo'nalish talabalar va o'qituvchilarning erkinligi va ijodkorligini, shuningdek, shaxsning rivojlanish avtonomiyasiga bo'lgan huquqini va o'z ta'lim traektoriyasini nazarda tutadi.
Ta'limning gumanistik modeli vakillari o'z qarashlarida bir-biridan farq qilmaydi. Ushbu model doirasida ta'limning ko'plab tushunchalari mavjud: gumanitar-ma'rifiy, shaxsga yo'naltirilgan, aksiologik, proyektiv, pedagogik qo'llab-quvvatlash, madaniyatshunoslik va boshqalar. Lekin ular shaxsni rivojlantirishning ustuvorligini tan olishlari bilan birlashtirilgan. o'rganish, bilim, ko'nikma va o'qitish maqsadi emas, balki talabalarni rivojlantirish vositasi deb hisoblaydi.
Ta'limning institutsional bo'lmagan modeli ijtimoiy institutlardan, xususan, ta'limdan tashqarida tashkil etishga e'tibor qaratadi. Bu "tabiatda", parallel maktablar sharoitida, Internet tizimidan foydalangan holda, masofaviy o'qitish, "ochiq maktablar", "ochiq universitetlar" va boshqalar.
Shunday qilib, jahon pedagogikasida “parallel maktab” ning o‘rni yaxshi tushuniladi - tizimli ravishda maxsus o‘quv dasturlarini tayyorlaydigan radio, televideniye, kino, matbuot shunday nomlanadi. Masalan, AQSHda oʻquv dasturlari 200 ga yaqin telekompaniya va 700 dan ortiq kabel televideniesi studiyalari tomonidan efirga uzatiladi. Ta'lim vazirligi milliy ta'lim radio va televidenie dasturlarini muvofiqlashtiradi, ular bir nechta pedagogik markazlar tomonidan ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi.
Ta’limda ommaviy axborot vositalaridan foydalanish ta’lim jarayoni samaradorligini oshirish imkonini beradi. Ammo ko'plab o'qituvchilar ushbu vositalardan juda ehtiyotkorlik bilan foydalanish kerak, deb hisoblashadi, chunki ular ta'lim va jonli muloqotda almashtirib bo'lmaydigan insoniy aloqalarni orqaga suradi. Ko'pincha radio, televidenie, kino va matbuot tomonidan olib boriladigan ommaviy madaniyatning shubhali qadriyatlari bolaning shaxsiyatini rivojlantirishi mumkin emas, balki buzishi mumkin.
Dunyoning iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarida aloqa tizimlarining rivojlanishi paydo bo'lishiga olib keldi universal axborot tizimi Internet... Bu turli mamlakatlar, tashkilot va muassasalardan 40 milliondan ortiq shaxsiy kompyuter foydalanuvchilarini birlashtirgan global elektron tarmoqdir. Internetda ishlash odatda onlayn yoki oflayn rejimda amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda eng ko'p ishlatiladigan oflayn vositalar elektron pochta, Internet festivallari va yangiliklar guruhlari. Suhbat rejimi gipermatn yordamida juda rivojlangan.
Internet tizimi ma'lumot olish imkoniyatlarini keskin kengaytirdi, Internet ta'limi atamasi paydo bo'ldi, bu odamlarni dasturiy ta'minot elektron qurilmalari yordamida o'qitishni anglatadi. Biroq, ta'limdagi ushbu texnik yangilik o'zining salbiy tomoniga ham ega bo'lishi mumkin: axborotni mexanik "nasoslash" o'rganish sub'ektlarining faol kognitiv (aqliy) faoliyati rolining pasayishiga olib kelishi mumkin.
Internet- ko'plab o'zaro bog'langan kompyuter tarmoqlaridan tashkil topgan global axborot tizimi. Yangi axborot tizimlarining rivojlanishi masofaviy ta'limning paydo bo'lishiga olib keldi, bu ta'lim muassasasidan istalgan masofada ixtisoslashtirilgan axborot-ta'lim muhitidan foydalangan holda aholining keng qatlamiga ko'rsatiladigan ta'lim xizmatlari majmuasi sifatida tushuniladi.
Masofaviy ta'limning xususiyatlari quyidagilardan iborat:
- Realga yaqin vaqt rejimida o'qituvchi va talaba o'rtasidagi individual muloqot;
- maslahatchi va tashkilotchi vazifasini bajaradigan repetitor o'qituvchilardan foydalanish har bir talaba uchun shaxsan javobgardir;
- ta'limning shaxsga yo'naltirilganligi;
- dastlab o'rganish uchun ijobiy motivatsiyani belgilang;
- ta'lim jarayonining asosiy elementi sifatida nafaqat bilim, balki ma'lumot, shuningdek, kerakli ma'lumotlarni mustaqil izlash;
Talabaning o'quv jarayonining asosiy sub'ekti rolidagi faoliyati (kerakli ma'lumotlarni mustaqil ravishda izlash, uni qayta ishlash, o'z-o'zini nazorat qilish, o'z ta'lim sifatini o'z-o'zini baholash), multimedia (matn, ko'rgazmali qurollar) foydalanish imkoniyati. statika va dinamikada, saundtrekda) va boshqalar.
Masofaviy ta'lim quyidagi vazifalarni hal qilish imkonini beradi:
- ta'limning mavjudligini ta'minlash; uzluksiz ta'lim tizimini yaratish;
- ta'lim sifatini oshirish;
- aholining funktsional savodxonligini ta'minlash;
- o'qitish va o'qitishning akademik erkinligini ta'minlash va ularning ta'lim harakatchanligi darajasini oshirish;
- jismoniy imkoniyati cheklangan yoki biron-bir sababga ko‘ra an’anaviy tizimda o‘qishga qodir bo‘lmagan shaxslarga ta’lim olish imkoniyatini berish;
- yashash joyidan qat’i nazar, alohida iqtidorli shaxslar uchun ilg‘or ta’limni amalga oshirish imkoniyati;
- turli ta’lim muassasalarining salohiyatini birlashtirish, ularning birlashmalarini yaratish;
- ta'limning integratsiyasi va globallashuvi, umumiy ta'lim makonini yaratish.
Yangi axborot texnologiyalari ochiq ta'lim muassasalarini yaratishga olib keladi. Shunday qilib, an'anaviy universitetlar qo'shimcha ta'lim sifatida masofaviy ta'limga o'tmoqda. Bugungi kunda 11 ta mega-universitetlar - butun dunyo bo'ylab ochiq universitetlar mavjud bo'lib, ular har yili 100 000 dan ortiq talabalarni qabul qiladi. Ochiq universitet varianti, virtual universitet, kurs materiallarini etkazib berish uchun sun'iy yo'ldosh aloqasi va Internetdan foydalanadi. Bu turli mintaqalarda yashovchi odamlarga bir xil resurslardan foydalanish imkoniyatini beradi.
Diplomsiz oʻqishni tamomlaganlar soni diplom oluvchilar sonidan 3,9 baravar koʻp. Bu shuni ko'rsatadiki, bilim va ma'lumotlar diplom olish vositasi sifatida emas, balki o'z-o'zidan qimmatga tusha boshlaydi, bu esa ta'lim motivatsiyasining mohiyatini tubdan o'zgartiradi.
Zamonaviy ta'lim modellarining qiyosiy tahlili. Ta'riflangan ta'lim modellari bir qator afzallik va kamchiliklarga ega, ularga ko'ra ularni alohida guruhlarga birlashtirish mumkin. Bizning fikrimizcha, ta'limning an'anaviy (formativ) modelini alohida ta'kidlash maqsadga muvofiq, ratsionalistik modelni esa o'ziga xos an'anaviy deb hisoblash mumkin.
Shunday qilib, an'anaviy va ratsionalistik modellar talaba shaxsini ta'lim jarayonining sub'ekti sifatida markazga qo'ymaydi. Talaba faqat pedagogik ta'sir ob'ektidir. O'quv jarayonini standartlashtirish ko'zda tutilgan, bunda o'qitish texnologiyalari asosan o'rtacha talabaning imkoniyatlariga qaratilgan. Talabalarning o'quv faoliyatini boshqarishning bevosita (imperativ) uslubi qo'llaniladi. Ta'limning bu modellari monologik o'qitish, o'quv jarayoni sub'ektlarining tashabbuskorligi va ijodkorligi rolini kam baholab berish bilan tavsiflanadi. Ikkala model ham oldindan belgilangan xususiyatlarga ega bo'lgan shaxsni shakllantirishga va tarkibni yoki o'qitish usullarini tayyor shaklga o'tkazishga qaratilgan.
Ta'limning gumanistik modelining turli xil turlari rivojlanishning o'rganishdan ustunligini tan olganligi va shaxsga yo'naltirilgan xususiyatga ega bo'lganligi sababli, ta'limning gumanistik (shaxsga yo'naltirilgan) modelini yaxlit model sifatida ajratib ko'rsatish mumkin.
Bondarevskaya va S.V. Kulnevichning fikriga ko'ra, "umuman olganda, zamonaviy ta'limda ikkita asosiy paradigma - shakllantiruvchi (an'anaviy) va shaxsiyatga yo'naltirilgan (gumanistik) mavjudligi haqida gapirish mumkin, ularning har biri o'ziga xos shaxsiy paradigmalarga ega, ular haqida g'oyalarni ochib beradi, bular maqsadi, mazmuni va jarayoni ta'lim va tarbiya".