13. Hisobot, shartnoma

13. HISOBOT, SHARTNOMA

Ma'lumki, hozirgi kunda ko'plab kasbiy hujjatlari, ayniqsa hisobotlar talabi kundan-kunga ortib boryapti. Muammo ko'pincha odamlar hisobot yozishni qiyin va yoqimsiz ish deb bilishlari va undan tezda xalos bo'lishga harakat qilishlari, uning maqsadlariga ozgina e'tibor berishlari bilan bog'liqdir. Biroq, so'zni noto'g'ri tanlash kabi kichik xatolar ham yozma xabarni idrok etishga xalaqit berishi mumkin.

Avvalambor, kasbiy hisoboti turini tanlash lozimdir. Kasbiy hisobotlari qanday bo'lishi kerak? Hisobotlar har qanday shaklda va har qanday hajmda mumkin:
• Yozma va og'zaki
• Rasmiy va norasmiy ;
• An'anaviy va original ;
• Bir sahifali va ko'p jildli.
www.openscience.uz 723
• Mustaqil ravishda yoki tashqi maslahatchilarni jalb qilgan holda amalga oshiriladi.
Yozma hisobotlarni tayyorlashning asosiy tamoyillari barcha turdagi hujjatlar uchun bir xildir. Ba'zi tashkilotlar turli xil muntazam hisobotlar uchun standartlashtirilgan formatlardan foydalanadilar (masalan, "o'tgan haftadagi savdo hajmi hisoboti namunasi"). Ko'pgina hisobotlar tashkilot ichida bo'lishish uchun mo'ljallangan, shuning uchun ularni yozayotgan xodimlar ko'pincha hisobotni eslatma shaklida ishlatadilar.
Nafaqat hisobot shaklini tanlash, balki uni yozishning boshqa xususiyatlari ham birinchi navbatda, hisobot qanday maqsadda tayyorlanayotganiga bog'liq. Savolga oddiy va aniq javobni bilmasdan hech qachon qog'ozga yoki kompyuter klaviaturasiga tegmang: nega buni yozyapsiz degan savolga javobni o'ylab chiqish zarurdir.[1]
Aniq ko'rinadigan maqsadlardan tashqari, ushbu hisobotga muhtoj bo'lgan ko'plab sabablar mavjud. Hisobot kamdan-kam hollarda faqat ma'lumotni yozib olish uchun mo'ljallangan. Qoidaga ko'ra, u:
• Xabar berish yoki tushuntirish ishlarini o'z ichiga qamrab oladi;
• Tavsiya qiladi;
• Rag'batlantiradi;
• Munozarani yozma nutqda bayon qiladi yoki uning bir qismiga aylanadi;
• Ishontiradi;
• Mustahkamlaydi (oldingi muhokama/xabarga bog'liqgini ko'rsatadi);
• Ko'rsatma beradi.
Albatta, bu maqsadlar bir-birini inkor etmaydi. Siz bir nechta maqsadlarni belgilashingiz mumkin, ammo ularning barchasi aniq va o'z ustuvorliklariga ega bo'lishi kerak. Maqsadlar nafaqat siz aytmoqchi bo'lgan hibosobti matnini, balki bayonot orqali nimaga erishmoqchi ekanligingizni ham belgilaydi va ular kutilgan natijalar hisoblanadi. Ular matnning aniq uzunligini, uslubini, mazmunini va hokazolarni tanlashda yordam berishi kerak. Hisobotni to'g'ri taqdim etish uchun maqsad aniq, mantiqiy, real va vaqtga bog'liq bo'lishi kerakligini unutmaslik muhim.
Yaxshi hisobot yozish bu juda nozik jarayon. Boshqacha qilib aytganda, siz maqsad qilgan matnning aniq ma'nosini xiralashtirish juda oson. Bir jumla, ibora yoki hatto noto'g'ri so'z yozuvning ravshanligini yoki ta'sirini kamaytirishi mumkin. Aksincha, kichik kamchiliklar hisobot sifatini yaxshilashi mumkin. Ayniqsa, yaxshi tanlangan ibora butun bo'lim yoki paragrafni hayratlanarli yoki esda qolarli narsaga aylantirishi mumkin.
Hujjatning sifati tabiiy ravishda turli omillarning kombinatsiyasiga bog'liq. Agar uning mavzusi o'rganilmasa, shoshqaloqlik bilan yozilsa, yomon tekshirilsa, tuzilishi yo'q, jargon va bo'sh dabdabali rasmiy so'zlarga to'la, uslubi yo'q, juda uzun bo'lsa, bu halokatli ta'sir ko'rsatishi mumkin.
www.openscience.uz 724 |
Nima uchun yaxshi hujjat kam uchraydi? Sabablari turlicha bo'lishi mumkin: ular shoshqaloqlik bilan yozilgan, ular eskirgan shakldan keyin modellashtirilgan, ular juda standartlashtirilgan holatlar ko'p uchraydi. Bundan tashqari, ular ko'pincha o'qishni qiyinlashtiradigan xatolarni o'z ichiga oladi. Ularda tuzilish va mantiq yo'q. Ular uchta so'z bilan ifodalanishi mumkin bo'lgan o'nta so'zdan foydalanadilar. Bunday hujjatlarni tushunish qiyin, ular o'quvchiga noto'g'ri ma'lumot berishi mumkin va shuning uchun ularning maqsadini bajarmaydi.[2]
Hisobot har qanday talabani tayyorlashga qodir. Ammo hammasi ham "a'lo" deb aytilmaydi va hamma ham esga olinmaydi. Sizning ishingiz nafaqat boshqa talabalar, balki o'qituvchilar tomonidan ham e'tiborga olinishi uchun hisobot yozishda uchta qoidaga amal qilishlari kerak:
O'ziga xoslik. Matnning jumlalarini yoki paragraflarini nusxa ko'chirmang. Na Internetdan, na kutubxona kitoblaridan. Noyoblikni tekshirish qiyin emas va siz hatto yosh va tajribasiz o'qituvchini ham alday olmaysiz.
Savodxonlik. Siz nafaqat imlo va tinish belgilaridagi xatolar, balki haqiqiy xatolar bilan ham qiziqishingiz kerak. Ammo ilmiy adabiyotlardan foydalansangiz va uni bibliografiyada ko'rsatsangiz, bunday bo'lmaydi.
Akademik uslub. Talaba ishlarining deyarli barcha turlari akademik uslubda yozilgan. Siz murakkab jumlalarni, qo'shma so'zlarni, atamalar va ko'p so'zlab berilgan so'zlarni ishlatishingiz mumkin. Biroq, jumlalar to'g'ri tuzilganligi va atamalar joyiga nisbatan qo'llanilishi muhimdir. Agar sizda tajriba bo'lmasa, qasddan matnni murakkablashtirmang. [3]
Foydalanilgan adabiyotlar
1. T.P. Pleschenko, N.V. Fedotova, R.G. Chechet. Stilistika va nutq madaniyati -Minsk, 2001 yil.