13 –lektsiya Tegis kesim betlerinin' geometriyaliq xarakteristikalari

13.2. Tegis kesimlerdin’ inertsiya momentleri.
Tegis kesimnin’ inertsiya momentleri oqqa salistirg’anda (ekvatorial), qutip ha’m oraydan qashpa boliwlari mu’mkin.
Теgis kesimnin’ (13.1-su’wret) bir ko’sherge salistirg’anda (ekvatorial) inertsiya momenti dep, payda etiwshi elementar maydanlardin’ olardan tiyisli ko’sherge shekem bolg’an araliqlar kvadratlarinin’ ko’beytpelerinin’ pu’tin maydan boyinsha jiyindisina aytiladi:
m⁴ ,sm² (13.6)
Tegis kesimnin’ qutip inertsiya momenti dep, payda qiliwshi elementar maydanlardin’ olardan koordinata basina (qutipqa shekem) araliqlar kvadratlarina ko’beytpelerinin’ pu’tin maydan boyinsha jiyindisina aytiladi:
. m⁴ ,sm⁴ (13.7)
Pifogor teoriyasina tiykarlanip buni (7)ge qoysaq


р²=y²+x².

(13.8)
Demek o’z ara perpendikulyar eki ko’sherge qarag’anda inertsiya momentler jiyindisi sol ko’sherler kesisken noqatqa (koordinata basina) salistirg’anda qutip inertsiya momentine ten’.
Tegis kesimnin’ oraydan qashiwshi inertsiya momenti dep. Payda qiliwshi elementar maydanlardin’ olardan tiyisli ko’sherlerge shekem araliqlarg’a (koordinatalarg’a) ko’beypelerin
м⁴,см⁴ (13.9)


13.5-su’wret 13.6-su’wret
Joqaridag’ilardan ko’rinip turg’aninday, inertsiyani momentlerinin’ ba’rshe tu’rleri uzinliq o’lshewinin’ to’rtinshi da’rejesi menen o’lshenedi. м⁴,см⁴
Bunnan tisqari ko’sherge salistirg’anda (ekvatorial) ha’m qutip inertsiya momentleri ha’r da’yim on’ belgili, oraydan qashiwshi inertsiya momentleri bolsa ko’sherler jag’dayina qarap, (+) on’ yamasa (-) teris belgili ha’m nolge ten’ boliwi mu’mkin.(13.5)
Formanin’ awirliq orayi arqali o’tetug’in ko’sherler oray ko’sherler, oray ko’sherlerge salistirg’anda inertsiya momentleri oray inertsiya momentleri dep ju’ritiledi.