13-ma’ruza. Uglevodorodlarning spektral xarakteristikalari reja

13-ma’ruza. UGLEVODORODLARNING SPEKTRAL XARAKTERISTIKALARI
Reja:
1. Uglevodorodlar guruxi.
2. Uglevodorodlarning spektral xarateristikalari.


Tayanch so‘zlar: Spektral xarakteristika, atmosfera tashkil etuvchilari, nurni o‘tkazish koeffitsient,yutilish chizig‘i, to‘lqin uzunlik, tayanch nur oqimi, o‘lchash nur oqimi, zichlik, ko‘p to‘lqinli usullar.

Optoelektron gaz analizatorlarini yaratish uchun eng kerakli bo‘lgan tadqiqotlardan biri tekshirilayotgan obektning fizik va kimyoviy tarkibi va ularning xususiyatlarini tadqiq qilishdan iborat.

Xuddi shu maqsadida uglevodorod gazlari va atmosferaning asosiy tashkil etuvchi komponentlarini spektral xarateristikasi tadqiq qilinib optoelektron gaz analizatorlarini yaratish uchun kerakl to‘lqin uzunliklari aniqlandi.
Uglevodorodlar guru’iga quyidagi gazlar kiradi.
metan (SN₄); etan (S­₂N₆); propan (S₃N₈); butan (S₄N₁₀); pentan (S₅N₁₂); geksan (S₆N₁₄); geptan (S₇N₁₆); oktan (S₈N₁₈); nonan (S₁₀N₂₀); dekan (S₁₂N₂₂); etilen(S₂N₄) va boshqalar.


2. Uglevodorodlarning spektral xarateristikalari.
YUqorida keltirilgan uglevodorod gazlarning baozilarini IQ – spektral oralig‘ida ularning spektral xarateristikasini ko‘rib chiqamiz.
Geksan bug‘ining (S₆ N₁₄) yutilish chizig‘i quyidagilardan iboratdir. 23.1-rasmda ko‘rsatilganidek, faol yutilish chizig‘i ₁ dir.
₁=2850 sm^-1 ; ₁=3,39 mkm;
₁=1410 sm^-1 ; ₁=7,092 mkm;
Infraqizil spektrda metan (SN₄)ning ikkita yutilish chizig‘i aniqlangan. 23.2-rasmda ko‘rsatilgan.
₁=2950 sm^-1 ; ₁=3,39 mkm;
₁=1240 sm^-1 ; ₁=8,064 mkm;
bu ikki yutilish chiziqlaridan ko‘proq optik faol polosa:
₁=2950 sm^-1 ; ₁=3,39 mkm; dir
Quyosh spektrida metanda (SN₄) 1-8 mkm diapazoni aniqlangan, keyingi yutilish chiziqlari 2.1-jadvalda ko‘rsatilgan.
A – 93 va A – 76 benzinlarini spektralp xarakteristikalari 23.3.-rasmda keltirilgan.

2.1-jadval

№	n sm^-1	l mkm	№	n sm^-1	l mkm
1 2 3 4 5 6	6005 5861 5775 4420 4313 4216	1,67 1,71 1,73 2,20 2,32 2,37	7 8 9 10 11	4123 3019 1823 2600 1336	2,43 3,31 3,55 3,85 7,66

23.1-rasm. Geksan bug‘ining (S₆ N₁₄) spektralp xarakteristikasi.

23.2-rasm. Metanning (SN_­4) spektralp xarakteristikasi.

23.3-rasm. A – 93 benzini (1) va A – 76 benzini (2) spektralp xarakteristikalari.

Propanning spektral xarakteristikada ikkita nur yutish chizig‘i mavjud:

v₁=2870 sm^-1 ₁=3,484 mkm
v₂=1425 sm^-1 ₂=7,017 mkm
Geksan bug‘lari quyidagi nur yutish chizig‘iga ega:
v₁=2850 sm^-1 ₁=3,508 mkm
v₂=1420 sm^-1 ₂=7,092 mkm
Metanning IQ spektrida ikkita nur yutish chizig‘i qayd etilgan:
v₁=2950 sm^-1 ₁=3,39 mkm
v₂=1240 sm^-1 ₂=8,064 mkm
YUqorida keltirilgan ma’lumotlarga ko‘ra ₁=4,27 mkm ni o‘lchash to‘lqin uzunligi qilib tanlash mumkin lekin bu to‘lqin uzunlikda serovodorodning yutish koeffitsienti nixoyatda kichik bo‘lganligi sababli gaz analizatorning sezgirligi etarli bo‘lmaydi.
SHuning uchun fotokollorimetrik gaz analizatorlarida asosan ko‘zga ko‘rinadigan yorug‘lik diapazonidagi yorug‘lik manbalari ishlatiladi.


Nazorat savollari.
1. Materiallarning spektral xarakteristikasiga qarab ularni aniq sistema asosida nechchiga bo‘lish mumkin?
2. Ikki to‘lqinli optoelektron qurilmaning blok-sxemasi nimalardan tashkil topgan?
3. Optoelektron qurilma qaysi ko‘rinishda ishlaydi?
4. Ikki to‘lqinli optoelektron qurilmaning ishlash prinsipini ifodalovchi vaqt
diagrammalari qanday ko‘rinishga ega?
5. Uglevodorodlarning spektral xarakteristikalari qanday ko‘rinishga ega?