13-mavzu: ishsizlik reja: “ishsizlik”ning iqtisodiy mohiyati

13-mavzu: ishsizlik

reja:

1. “ishsizlik”ning iqtisodiy mohiyati

2. “ishsiz”, deb e'tirof etish shartlari

3. ishsizlik sabablari, turlari va ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari

iqtisodiy faol aholi, bandlar va ishsizlar soni, 2018 y.

	Iqtisodiy faol aholi, ming kishi	ulardan:		Aholining iqtisodiy faollik darajasi, %	Aholining bandlik darajasi, %	Ishsizlik darajasi, %
		Iqtisodiyotda bandlar	Ishsizlar
O'zbekiston respublikasi	14641,7	13273,1	1368,6	74,3	67,4	9,3
qoraqalpog'iston respublikasi	779,5	705,2	74,3	69,5	62,9	9,5
viloyatlar:
Andijon	1401,6	1266,8	134,8	77,0	69,6	9,6
Buxoro	887,7	810,1	77,6	77,4	70,7	8,7
Jizzax	539,4	486,6	52,8	68,3	61,6	9,8
Qashqadaryo	1353,3	1222,0	131,3	71,7	64,8	9,7
Navoiy	446,3	407,7	38,6	75,8	69,2	8,7
Namangan	1162,6	1051,5	111,1	70,5	63,8	9,6
Samarqand	1620,6	1463,3	157,3	73,4	66,3	9,7
Surxondaryo	1089,3	984,0	105,3	72,2	65,2	9,7
Sirdaryo	390,7	354,2	36,5	77,7	70,5	9,3
Toshkent	1349,8	1227,7	122,1	78,5	71,4	9,0
Farg'ona	1606,6	1451,0	155,6	73,1	66,0	9,7
Xorazm	786,0	711,8	74,2	71,3	64,6	9,4
Toshkent sh.	1228,3	1131,2	97,1	84,1	77,5	7,9

Xalqaro andozalarga ko'ra haftasiga kamida 2 soat ishlab, daromad oladigan shaxslar ishsiz, deb hisoblanmaydi.
Iqtisodiy nuqtai nazardan ishsizlik deganda — ishchi kuchining ish joyi bilan ta'minlanmaganligi va natijada, uning biron-bir qonuniy daromad manbaiga ega bo'lmasligining muayyan (aniq) holati tushuniladi
ishdan
bo'shatish
ishdan ixtiyoriy ketish
mehnat bozoriga ilk bor kirib kelish
Ishsiz qolish sabablari
Ishsizlikning paydo bo'lishiga olib keluvchi omillar:
iqtisodiy raqobat, xususan, mehnat bozorida;
ishchi kuchiga bo'lgan talab va taklifning kasblar, mutaxassisliklar bo'yicha mos kelmasligi;
ishlab chiqarishning pasayishi;
an'anaviy tarmoqlarda ishlab chiqarishning to'xtatilishi;
texnologik qoloq korxonalarning yopilishi va b.
Xalqaro tashkilotlar ta'rifiga ko'ra «ishsiz shaxslar» deganda — ishga ega bo'lmagan, ishlashga tayyor va ish izlayotgan fuqarolar tushuniladi.
Ushbu shartlarga rioya qilgan holda, turli mamlakatlarda fuqaroni ishsiz shaxs deb e'tirof etish uchun qo'shimcha shartlar talab qilinadi.
AQShda, so'nggi bir hafta mobaynida ish bilan band bo'lmagan, so'nggi to'rt hafta davomida ishga joylashishga (bevosita ish beruvchiga yoki ish bilan ta'minlash davlat xizmatiga murojaat etish orqali) harakat qilgan, mehnat qilish qobiliyatiga ega bo'lgan fuqarolar, ishsiz shaxs deb e'tirof etiladilar.
Buyuk Britaniyada so'nggi bir hafta mobaynida ishlamagan, shu davr mobaynida ish qidirgan yoki kasalligi tufayli ish qidirish imkoniyatiga ega bo'lmagan
Yaponiyada ishsiz shaxs deb, so'nggi bir hafta davomida bir soat ham ishlamagan
Ayrim mamlakatlarning qonun hujjatlariga binoan, ishsiz deb, ishdan bo'shatilgan va mehnat stajiga ega bo'lgan fuqarolar tushuniladi.
O'zbekistonda ishsiz shaxs deb, mehnatga qobiliyatli, ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga) ega bo'lmagan, ish qidiruvchi shaxs sifatida mahalliy mehnat organida ro'yhatga olingan, mehnat qilishga, kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashdan o'tishga, malakasini oshirishga tayyor mehnatga qobiliyatli shaxslar e'tirof etiladi.
O'zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta'minlash to'g'risida»gi qonuni
Ishsiz shaxs, deb e'tirof etish uchun quyidagi to'rt shart mavjud bo'lishi lozim
fuqaro mehnatga qobiliyatli bo'lishi va amaldagi qonun hujjatlariga binoan pensiya ta'minoti huquqiga ega bo'lmasligi;
fuqaro ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga) ega bo'lmasligi (agar, fuqaro asosiy ishini yo'qotgan, lekin o'rindoshlik asosida boshqa korxonada ishlayotgan bo'lsa, u ish bilan band bo'lgan deb hisoblanadi);
fuqaro ishlashga tayyor bo'lishi (mahalliy mehnat organiga ish qidirib rasmiy murojaat qilish, belgilangan muddatlarda mehnat organida qaytadan ro'yhatdan o'tib turish va taklif qilingan maqbul ishni qabul qilish holatlari);
fuqaro barcha tegishli hujjatlarni taqdim qilgan holda mahalliy mehnat organida ish qidiruvchi shaxs sifatida ro'yhatdan o'tishi lozim.
Paydo bo'lish xususiyati (friktsion, tarkibiy, tsiklik)
Namoyon bo'lish xususiyati (ochiq, yashirin)
Davomiyligi
(qisqa va uzoq muddatli)
Insonning mehnat faoliyatiga munosabati (ixtiyoriy, majburiy)
Tarqalish
joyi (mintaqaviy, milliy)
Ishsizlik turlarini guruhlash mezonlari