13-мавзу. Метаморфизм тушунчаси

13-мавзу. Метаморфизм тушунчаси
Режа:

1. 
   Метаморфизм, метаморфизм омиллари
   
2. 
   Метаморфизмнинг турлари
   
3. 
   геофизик майдон доирасида содир бўлаётган барча ҳодиса ва жараёнлар
   

1. 
   Метаморфизм, метаморфизм омиллари
   

Метаморфизм - бу илгари ҳосил бўлган жинсларнинг таркиби ва тузилишидаги (чўкинди, магматик, шунингдек илгари ҳосил бўлган метаморфик, ва шунинг учун уларни ташкил этувчи минераллар) юқори ҳарорат таъсирида ер пўстининг чуқур зоналарида содир бўлган бир қатор ўзгаришлар, босим, шунингдек иссиқ газлар ва сувли еритмаларга таъсир қилиш.

Метаморфизм омиллари. Метаморфизм жараёнларининг намоён бўлиши узоқ вақт давомида юз беради, миллионлаб ва юз миллионлаб йиллар билан ўлчанади, ҳатто уларнинг интенсивлигидаги аҳамиятсиз омиллар ҳам катта ўзгаришларга олиб келиши мумкин.
Метаморфизмнинг асосий омиллари юқори ҳарорат ва босимдир. Одатда, ҳарорат ва босим бир вақтнинг ўзида ишлайди, аммо ҳар хил интенсивликда ва битта омилнинг кескин устунлиги бўлиши мумкин. Бундан ташқари, босим бир томонлама йўналтирилган ва ҳар томонлама - гидростатик бўлиши мумкин. Юқори ҳарорат еритмаларнинг кимёвий фаоллигини оширади, уларнинг минераллар билан ўзаро таъсирланишининг кимёвий реактсияларини ва иккинчисининг қайта кристалланишини тезлаштиради.
Аккор магма, ер қобиғининг жинсларига кириб, уларга босим ўтказиб, жуда кўп иссиқлик ва буғ ёки суюқ ҳолатдаги бир қатор моддаларни олиб келади, бу уларнинг мезбон жинслар билан реактсиясини осонлаштиради. Юқори ҳароратли метаморфизм билан бир қаторда, аввалги минералларнинг ўзгариши ва юқори ҳароратда янгилари - гидрометаморфизм ҳосил бўлиши ҳолатлари мавжуд.
Одатда метаморфик жинсларнинг ҳосил бўлиш ҳарорати 300-400 оралиғида ва 1000⁰С гача, камдан 1200⁰С гача олинади. Ер қобиғидаги ҳароратнинг бундай кўтарилиши магманинг унга кириб бориши пайтида ҳам, иссиқ еритмалар таъсирида ҳам, ер қобиғининг тектоник жараёнлари (блоклари) нинг катта чуқурликларга ботиши натижасида ҳам содир бўлиши мумкин.
Метаморфизм пайтида, қоида тариқасида, жинсларнинг сезиларли даражада ериши кузатилмайди, аммо маъданлар ва тошларнинг минерал ва кимёвий таркиби, уларнинг физик хусусиятлари, баъзан эса минерал конларнинг шакли ўзгаради. Масалан, магнетит ёки гематит темир гидроксидларидан, квартс опалдан ҳосил бўлади, углеродли моддалар графитга айланади, оҳактош мармарга қайта кристалланади ва бошқа минераллар ва жинсларнинг ўзгариши содир бўлиб, баъзида минерал конларнинг пайдо бўлишига олиб келади.
Метаморфик жинсларнинг минералогик таркиби жуда хилма-хилдир. Баъзи минераллар асл жинсларда ҳам, уларнинг ўзгариши маҳсулотларида ҳам мавжуд, бошқалари эса янги ҳосил бўлиб, метаморфик жинсларнинг айрим турлари учун хосдир.

2. 
   Метаморфизмнинг турлари