13-мавзу. Метаморфизм тушунчаси

Метаморфизмнинг қуйидаги турлари мавжуд: контакт ва аутометаморфизм, минтақавий ва динамометаморфизм.
Контакт метаморфизм
Ушбу турдаги метаморфизм ер қобиғига кириб келган ва қаттиқ жинсларни қамраб олган эритилган магматик массаларнинг алоқа зоналарида қайд этилади. Бу ерда магмадан келиб чиқадиган ҳар иккала иссиқликнинг мезбон жинсларга таъсири ва уларга магма билан ажралиб чиқадиган газлар ва еритмаларнинг таъсири, бу алоқадан масофа билан жинсларнинг қайта кристалланишига, янги минералларнинг пайдо бўлишига сабаб бўлади.
Интрузив массивнинг периферияси бўйлаб турли хил кенгликдаги ўзгарган жинсларнинг ҳалоаси пайдо бўлади: бир неча миллиметр ва сантиметрдан (кичик жисмлар учун) юзлаб метргача ва катта босқинлар учун бир неча километр. Ушбу ўзгаришлар интрузив массивнинг ташқи қисмини ҳам, унга туташ том томларини ҳам (мезбон жинсларни) қамраб олади.
Контакт метаморфизм билан метасоматизм жараёнлари тез-тез содир бўлади - баъзи минералларни бошқалари билан алмаштириш, аммо ҳажмини ўзгартирмасдан. Контакт-метасоматик метаморфизмнинг алоҳида ҳодисаси - скарнларнинг ҳосил бўлиши, кўпинча магматик тоғжинслари (масалан, гранодиоритлар, квартс диоритлар) оҳактош ва доломитлар билан алоқа қилишда. Скарнлар асосан калтсий, темир, алюминий ва бошқа элементларнинг силикатларидан иборат. Минералларнинг йирик конлари баъзан скарнлар билан чегараланади - темир, волфрам, қўрғошин ва рух, мис ва бошқалар. (Уралдаги Магнит тоғ).

Аутометаморфизм

Аутометаморфизм - магматик тоғ жинсларининг кристалланишидан кейин ўзгариши. Улар магма камерасидан кўчиб, интрузив танани ҳосил қилувчи газ эмиссиялари ва гидротермик еритмалар натижасида вужудга келади, натижада эски минераллар қайта ишланиб, янгилари ҳосил бўлади. Учувчи таркибий қисмларнинг мигратсияси греисенланишни, иссиқ еритмалар эса серпантизатсия, каолинизатсия ва бошқа ҳодисаларни келтириб чиқаради. Греисенслар одатда пневматолитик-гидротермик жараёнлар билан қайта ишланган гранит массивларидир. Уларнинг таркибига квартс ва энгил слюда билан бир қаторда кўпинча топаз, фторит, турмалин ва бошқа минераллар киради.

Контакт метаморфизм пайтида (шу жумладан контакт-метасоматик ва гидрометаморфик жараёнлар) қуйидаги минераллар ҳосил бўлади: графит, пирит, халкопирит, галена, сфалерит, молибденит, гематит, корунд ва унинг навлари (ёқут, сафир), магнетит, квартс, касситерит, wолфрамит. , схелит, схелит калтсит, сидерит, апатит, дала шпатлари, авгит, шохбленде, слюда, гранаталар, топаз, турмалин, серпантин, асбест, эпидот, оливин, талк, каолинит.

Минтақавий метаморфизм. Ушбу метаморфизм тури чуқур деб ҳам аталади ва улкан майдонларни қамраб олади. У юқори босимли ва ҳароратли жинсларга (360-1000 )С оралиғида), магматик еритмалар ва постмагматик еритмаларга қўшма таъсирида намоён бўлади. Минтақавий метаморфизмнинг ривожланиш ҳудудлари ер қобиғининг ривожланишнинг геосинклинал босқичидан ўтган жойлари билан чегараланади. Метаморфизмнинг бу тури шу шароитда ҳосил бўлган турли хил метаморфик жинсларнинг бир қисми бўлган квартс, дала шпатлари, мика, гарнет, турмалин, шохбленде, эпидот, корунд, апатит, хлорит, магнетит, графит каби минералларнинг ҳосил бўлиши билан тавсифланади ( гнейслар, кристалли ва метаморфик шистлар ва бошқалар).

Минтақавий метаморфизм пайтида сувга бой экзоген ҳосил бўлган минераллар сувсиз ёки сувсиз минералларга айланади. Минтақавий метаморфизм натижасида бир қатор маъданли минераллар, баъзида саноат миқдорида ҳосил бўлади, масалан, ферругинли квартситларда темир рудалари (Кривой Рог, Курск магнит аномалияси).

Динамометаморфизм. Магманинг иштирокисиз паст ҳароратларда (300-400⁰С гача), лекин юқори босим остида оқади. Ушбу турдаги метаморфизм билан минерал доналарни механик майдалаш билан бирга ва унсиз деформатсиялар пайдо бўлади. Минерал моддалар босим йўналишига перпендикуляр равишда йўналтирилган баргли, устунли ва игнага ўхшаш шакллар билан ҳосил бўлади; сланетс шаклланиши жинсларда учрайди. Динамометаморфизм зонасининг типик минераллари эпидот, албит, слюда, хлорит, гранатлар, талк, квартс ва бошқалар.

Шуни ёдда тутиш керакки, метаморфизмда юқори ҳарорат ва босимдан ташқари, гидротермик жараёнлар ҳам муҳим рол ўйнайди. Иккинчисига совитиш натижасида чиқарилган балоғатга этмаган сувлар ва ер усти вадозали сувлар киради. Шу билан бирга, юқорида айтиб ўтилган бир қатор минераллар метаморфозланган жинслар учун хосдир: амфиболлар, пироксенлар, эпидот, гранатлар, слюда, хлоритлар, графит, корунд, гематит, серпантин, асбест, талк ва каолинит. Кўпинча метаморфик жинсдаги баъзи минералларнинг таркиби шунчалик баландки, бу унинг номида акс этади, масалан, амфибол ва пироксен гнейслари, биотит-мика шистлари ва бошқалар.

Минералларнинг пайдо бўлишининг барча жараёнлари (магматик, пегматит, пневматолитик-гидротермик, метаморфизм) парагенезис феномени билан тавсифланади - табиий бирикма ёки минералларнинг табиатда қўшма пайдо бўлиши, шунга ўхшаш геологик ва физик-кимёвий шароитларда ҳосил бўлиш жараёнларининг умумийлиги. Парагенез ҳодисаси кристалли фазаларни ажратиш кетма-кетлигини акс эттиради, аввал магматик еритмадан, кейин пегматит қолдиғидан ва пневмалитик-гидротермал эмиссиялардан, шунингдек сувли еритмалардан минералларни чўктириш пайтида.