14-laboratoriyalıq jumıs. YaríM Ótkizgish zatlar qarsíLÍǴÍNÍŃ temperaturaǵA ǴÁrezliligin úyreniw hám oníŃ qadaǵan zona keńLIǴin aníqlaw kerekli ásbap hám materiallar

3-súwret.

Eger qandayda bir usıl menen valent zona daǵı elektronnıń energiyasın den asırsaq, al ótkizgishlik zonasına ótip ketedi. valent zonada qalǵan bas orın ózin oń bólekshe ciyaqlı tutadı hám ótkizgish gewek (tesik) dep atalıp ótkizgishlikte qatnasadı. Hesh qanday aralaspası bolmaǵan taza sap yarım ótkizgish menshikli yarım ótkizgish dep ataladı. Yarım ótkizgishttegi aralaspalar olardıń elektr ótkizgishligin keskin ózgertirip jiberedi. Menshikli yarım ótkizgishlerde zaryad tasıwshılardıń koncentraciyaları bir-birine teń. Yarım ótkizgishlerdegi toktıń tıǵızlıǵı tómendegi formula arqalı tabıladı:

bolǵanı ushın hám elektron hám geweklerdiń háreketsheńligi

Yarım ótkizgishler degi zaryad tasıwshılardıń koncentraciyası menshikli yarım ótkizgishler ushın

bul jerde

Fermi qáddi aralaspalı yarım ótkizgishler ushın. Donor yarım ótkizgishler ushın

(10) yamasa (12) hám (9) formulaǵa qoyıp, menshikli hám aralaspalı yarım ótkizgishlerdiń elektr ótkizgishligi ushın tómendegi formulalardı payda etemiz, menshikli yarım ótkizgishler:

hám aralaspalı yarım ótkizgishler

(14) hám (15) formulalardaǵı hám menshikli hám aralaspalı yarım ótkizgishler ushın hár túrlı mánislerdi beredi hám tómendegi grafikten tabıladı (4-súwret), (16),

formuladan

Qurılmanıń dúzilisi hám ólshew usılı
(14) formulanı itibarǵa alıp menshikli yarım ótkizgish ulıwma qarsılıǵınıń temperaturaǵa ǵárezlilik formulasın jazamız:

bul jerde temperaturaǵa derlik baylanıslı bólamaǵan turaqlı san. (18) formulanı eki temperatura T₁ hám T₂ ler ushın logarifmlep R₁ hám R₂ lerdiń logarifmlerin payda etemiz

Bul teńlemeler sistemasınan ni joǵaltıp ǵa salıstırǵanda sheshemiz:

hám bul jerden

Yarım ótkizgishlerdiń elektr ótkizgishligi metallardikinen parq etip, alar temperatura artıwına qaray keskin azayıp ketedi. Sebebi, yarım ótkizgishlerde zaryad tasıwshılardıń koncentraciyası temperatura ózgeriwine kúshli baylanıslı, yaǵnıy eksponencial ǵárezlilikde. Temperaturaǵa kúshli ǵárezlilikde bolǵan yarım ótkizgish qarsılıqları termistorlar dep ataladı. Qurılmanıń principial sxeması 5-súwrette berilgen.

Labaratoriya qurılması 4 bólekten ibarat
1) Qızdırǵısh tapsırmasın sopol (keramik) qarsılıq atqaradı. Bul qarsılıqtıń ortası gewek bolıp oǵan tekserilip atırǵan yarım ótkizgish hám elektron termometr (termodatchik - ıssılıq datchigi) jaylastırıladı.
2) Ísıtǵıshtıń temperaturasın anıqlaw ushın mikrosxemalar tiykarında jıynalǵan elektron termometr;
3) Yarım ótkizgishlerdiń qarsılıǵın ólshew ushın Ommetr;
4) Kernewdi stabillestiretuǵın tok deregi. Tok deregi egilemshi oramları eki bolǵan páseytiwshi transformatorǵa iye. Onıń birinshi oramlarınan ısıtǵıshqa kernew beriledi, ekinshi oramları elektron termometrge kernew beretuǵın stabilizatorǵa jalǵanadı.
Ásbaptıń shkalası Celsiy graduslarında hám kiloOmlarda graduirovka etilgen hám qurılmanıń aldınǵı bólegine ornatılǵan, sal sebepli tuwrıdan-tuwrı temperaturanı hám anıqlanıp atırǵan yarım ótkizgish úlgisiniń qarsılıǵın ólshew múmkin.