14-ma’ruza. Optik gaz analizatorlar

2. Ulьtrabinafsha gazanalizatorlar.

Ulьtrabinafsha nurlari yutiladigan gaz analizatorlarida ‘avodagi simob bug‘lari konsentratsiyasini, xlor, vodorod sulpfid, azot qo‘shoksid va boshqa moddalarning konsentratsiyalarini shlchashda qo‘llaniladi. Ulьtrabinafsha nurlarning manbai simobli lampalar bo‘lib, ular chiqargan nurlarning ko‘p qismi ulьtrabinafsha nurlar bo‘ladi. Nurlanishini qo‘shimchaa monoxromatlash uchun shisha svetoforlarda foydalaniladi, ular analiz qilinayotgan modda yutilishining maksimumi vaziyatiga qarab tanlanadi. Ulptrabinafsha nurlanishini elektr signalga aylantirish uchun fotoelementlar va fotorezistorlardan foydalaniladi.

Amalda ulptrabinafsha nurlarni yutadigan elektr kompesatsiyali 2 nurli gaz analizatorlari, optik kopensatsiyali gaz analizatorlari, shuningdek, bevosita o‘lchaydigan, ulptrabinafsha nurlarini yutadigan bir nurli gaz analizatorlari ‘am ishlatiladi.
24.3 – rasmda bir nurli ulptrabinafsha nurlarni yutadigan gaz analizatorning blok sxema ko‘rsatilgan. Asbobda bitta manba 1 va bitta fotopriyomnik 8 bor. Manbaning nurlanishini elektr dvigateli 2 aylantiradigan obtyurator 3 uzadi va u qarama – qarshi fazalarda o‘zgaradigan ikkita bir ‘il oqimga bo‘linadi. Bu oqimlarning ‘ar qaysisi tegishli optik yorug‘lik filptri – ish filptri 5 va taqqoslash filptri 6 dan o‘tadi.

24.3 – rasm. Bir nurli ultrabinafsha gaz analizatorining blok- sxemasi.

Filptrlarning shaffoflik chiziqlari berkitilmaydi va f₁, f₂ chastotalar diapozonida to‘plangan. Nurlarning filptrlanagan oqimlari ish kyuveti 7 dan o‘tadi, bu kyuvet orqali nurlanishni f₁ chastotada yutadigan analiz qilinayotgan gaz ‘aydaladi, so‘ngra oqim umumiy nur qabul qilgichga keladi. Kyuvet 7 da analiz qilinayotgan komponent bo‘lmaganida ish va taqqoslash oqimlarining intensivligi nolni rostlash zaslonkasi 4 ni surish yo‘li bilan baravarlashtiriladi. Bu ‘olda sistema muvozanatlashadi va fotopriyomnikdan olinadigan farq signali nolga teng bo‘ladi. Analiz qilinayotgan gaz kyuvetga kirganida f₁ chastotadagi nurlanish oqimining intensivligi kamayadi, f₂ chastotasidaginiki esa o‘zgarishsiz qoladi.

Fotopriyomnik chiqishida farq signali ‘osil bo‘ladi va u kuchaytirgich 9 da kuchaytiriladi. Farq signalining amplitudasi analiz qilinayotgan komponent konsentratsiyasining o‘lchovi bo‘lib xizmat qiladi. Konsetarsiya ikkilamchi asbob 10 bilan o‘lchanadi.
Temperatura tufayli yuzaga keladigan xatoni yo‘qotish uchun asbob termostatlanadi. O‘lchash chegaralari 0 – 30 mg/l; massa bo‘yicha 0 – 3%; asosiy xatolik shkala dipazoning 4%i atrofida.
Nazorat savollari.
1. Infraqizil gazanalizatorlar ish prinsipi qandqy?.
2. Ulьtrabinafsha gazanalizatorlar ish prinsipi qandqy?.
3. Bir nurli ultrabinafsha gaz analizatorining blok- sxemasi ish prinsipi qandqy?.
4. Optik – akustik kompesatsion gaz analizatorining sxemasi ish prinsipi qandqy?.
5. Optik – absorbsion gaz analizatorining blok-sxemasi ish prinsipi qandqy?.