14-ma’ruza O‘simliklarda moddalar tashiluvi reja

 
 
Uchinchi bosqichda oraliqhujayralar organik moddalarni qabul qilib, ularni 
floema naylariga o‘tkazadi. Bu jarayonda oraliq hujayralar nasos funksiyasini 
bajaradi va ATF molekulasining) pergiyasi sarflanadi. 
Yakuniy bosqichda (to‘rtinchi bosqich) floema elementlariga o‘tgan organik 
moddalar uzoq masofali transport vositasida o‘simlikning hamma tirik to‘qimalari 
va organlariga yo‘naladi. Laksimon naylarning atrofida joylashgan, 
oraliqhujayralargacha glyukoza uxlatida yetib kelgan moddalar saxarozaga 
o‘m'aradi. Elaksimon naylarda organik moddalar asosan saxaroza holatida harakat 
qiladi. Assimilyator talab qilinadigan yoki zaxira sifatida joylarga yetib kelgandan 
keyin elaksimon naylardan chiqib yama glyukoza ko‘rinishida, simplast yo‘li bilan 
ma’lum joylarga yetkaziladi. 
O‘simlikning faol o‘suvchi to‘qima va organlari barglar, ildiz va poyalarning 
meristema to‘qimalari, yosh generativ organlar organik moddalarni faol ravishda 
o‘ziga tortadi. Bu organlar zaxiradagi va voyaga.. 1-1 gai, o‘sishdan to‘xtagan 
barglardan ham assimilyatorlarii so‘rib olachi. Modlalarningharakatlanish tezligi 
harorat, suvrejimi, mineral oziq-ch.shshp, fotosintez, nafas olish va boshqalarga 
bog‘liqholda o‘zgaradi. Iroratning pasayishi, to‘qimalarda suv taqchilligining 
ro‘yobga ksli-PI1, nafas olish jadalligining (kislorod yetmaslik, zaharli moddalar 
|;p.sirida) pasayishi natijasida energiyaning kamayishi, fsposintez jldalligining 
pastligi natijasida organik moddalarning kam hosil tivuiniin kabilarning ta’siridan 
organik moddalarning harakatlapishi ham sustlashadi. O‘z navbatida, o‘simlik 
funksiyalarining ingeg-ratsiyasida va fiziologik jarayonlarning faolligini 
belgilashda moddalartransportiningham roli katta. 
 
 
Moddalarning pastdain 
yuqoriga (rangsiz strelkalr) va 
yuqoridan pastga (qora strelka- 
lar) harakati shakliy ravishda 
tasvirlangan: 
/—ildiz; 2—poya; 3— elaksmmon 
naylar; 4-о‘tkazupchi boylam; 
5—barg; 6— meva: 7—pay: 
8— floema; 9— ksilema. 

---

A.L.Kursanov (1976) o‘z shogirdlari bilyan aniqlashicha, organik moddalar 
voyaga yetgan barglardan yosh barglarga o‘tadi. Generativ organlarning (gul va 
meva) hosil bo‘lish davrida ularga yaqin joy-lashgan barglar organik moddalarni 
generativ organlarni ta’min-lashga yo‘naltiradi. Ayniqsa, fiziologik faol (o‘stiruv) 
moddala-ri ko‘p bo‘lgan generativ organlar organik moddalarni ko‘proqo‘zi-ga 
tortadi va yaxshiroq rivojlanadi. Organik moddalar yegishmay qolgan organlarning 
rivojlanishi sustlashadi, ayniqsa, yo'sh generativ organlar (g‘uncha va gullar) 
ko‘proq to‘kiladi. O‘simliklarda sodir bo‘ladigan bu jarayonlarni o‘rganish va 
ularning oldini olish . tadbirlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish bilan 
hosil-dorlikni keskin oshirish mumkin.