14-мавзу. Инвестицияларни пул оқимлари асосида баҳолаш режа

FV2=(100х(1+0,10)х(1+0,10))= 100х(1+0,10)2 = 100х1,21= 121 сўм.

Бу жамғаришни кўпайтириш модели қуйидаги формулага эга бўлган мураккаб фоизлар каби бизга маълум:

FV = PV (1+k)n,
буерда, FV – (futurevalue) биз бугун инвестиция қилган вабизни қизиқтирган пул «тўлайдиган» даврдан сўнгги ўша сумманингтахмин қилинган келгуси давр қиймати; PV – (presentvaluе) келгусида даромад олиш учун биз инвестицияқиладиган сумманинг жорий қиймати; k – инвестициянинг даромадлилик миқдори; n - инвестиция тижорат оборотида даромад «ишлаб топган»ҳолда иштирок этадиган вақт оралиғи, давр сони.
Дисконтлашнинг иккинчи кўриниши бўлиб, пул қийматининг тескари ҳисобланиши, яъни келгусида муайянсуммани олиш учун бугун қанчаинвестициялаш лозимлигини аниқлаш ҳисобланади.
Бугун инвестиция қилинган маблағларнинг келгуси қийматини ҳисоблаш жараёни дисконтлаш деб номланувчи молиявийҳисобланишларнинг асосий турининг турли кўринишларидан бири ҳисобланади.
Бундай ёндашишнинг иқтисодий мантиғи худди келгусида муайян катта миқдордаги сумманиолиш имкониятига эга бўлиш учун бугун биз тўлашга тайёр бўлган шундай суммани топишга уринишкаби тушунтирилиши мумкин.
Бизга равшанки, бу тўлов бизнинг келгусидаги мақсадимизни ифодалайдиган шу суммани келгусида ҳосил қилишга қодир бўлган фойдали ишга бугун инвестиция қилишимиз лозим бўлганмаблағлар миқдоридан кам бўлиши мумкин эмас.

Бу формулада (k) биз учун инвестициялашнинг ўхшаш лойиҳасига маблағ киритиб, ўзимизни, ҳақиқатда, таъминлашимиз мумкин бўлган даромад даражасини (фоиз ставкасини) англатади.
Мисол. Фараз қилайлик, инвестор Алюминий ишлаб чиқариш заводига акцияларини сотиб олиш учун маблағ киритди. Бу акциялар ҳар бир донаси 10000 сўм баҳода таклиф этилиб, эмиссия проспекти шуни кўрсатадики, 5 йилдан сўнг уларнинг қиймати энг камида (минимум) иккимарта ортади. Агаринвесторйиллик10% даромад келтирувчи бошқа вариантларга маблағ киритиши мумкин бўлса, уҳолда буакцияларни инвесторга сотиб олиш арзийдими, йўқми? Бунинг учун ҳисоблашишларини келтирамиз. Демак, акциялар қиймати бешйилдан сўнг 20000 сўмни ташкил этади. (10 000 сўм эди, икки марта кўпайди) У ҳолда қўйидаги формулани қўллаб, қуйидагини ҳосил қиламиз:

Ўз навбатида, агар беш йилдан сўнг акция қиймати 20000 сўмни ташкил этса, у ҳолда унинг ҳозирги (жорий) қиймати 12418 сўмга тенглиги келиб чиқади. Бошқача сўз билан айтганда, агар инвестор акция учун бугун 12418 сўмни тўлаганда эди, уҳолда бу капитал қўйилмаси унга мувофиқ келган қўйилманинг бошқа вариантларига нисбатан фойдалилиги кам бўлмаган бўларди.

Агар 15% дан юқори даромадлик даражасида ушбу акциялар сотиб олинса, бу ҳол инвестор учун фойдали бўлармиди? Йўқ, чунки:



Агар юқоридаги мисолга назар ташласак, уҳолда инвесторларга қўйиладиган акция
сум xPV баҳоси 10000 га эмас, балки 12418 сўмга тенг бўлганда ҳам уларнинг Алюминий заводининг акцияларини сотиб олишга рози бўлишини кўрамиз.
Агар ҳамма ўзакцияларини 10000 сўмдан сотмоқчи бўлишса, уҳолда нима бўлади? Бундай пайтда, қандай ҳолатлар пайдо бўлиши мумкин ва кимлар ундан фойда кўрадилар? Бунинг учун аннуитет (инглизчадан таржимаси – ҳарйиллик тўлов) дебаталувчи, келгусида муайян суммани қоплаш учун ҳарйилги пул маблағлари бадал (қўйилма)ларини назарда тутувчи молиявий операцияларнинг яна бир турини фарқлаб олмоқ зарурдир. Операцияларнинг бундай кўринишининг классик (одатий) мисоли (аннуитети) бўлиб, амортизация фондини, яъни эскиргани ўрнига янги ускуналар сотиб олишга имкон берувчи пул фондини тиклаш ҳисобланади. Бу жараён қонунийдир (ҳаётийдир) ва барча мамлакатларда амортизация ажратмаси солиққа тортилувчи фойдадан ажратиб олинади. Бироқ, амортизация ажратмаси инвесторлар учун олдиндан белгиланган аҳамиятга эга бўлиши учун улар ҳозирги вақтдаги ажратманинг аниқланган суммаси келгусида (охиргиҳисобда) қандай суммани ташкил этишини, яъни аннуитетнинг келгуси қийматини аниқлашикерак.
Мисол. Фараз қилайлик, сиз банкдаги махсус ҳисоб рақамингизга ҳар йили йилнинг якунида 1000 сўмдан депозит бўйича йиллик 10% ставкасида 3 йил давомида пул жойлаштирасиз.
Савол туғилади, учйилдан сўнг сиз қандай суммага эга бўласиз? Бунинг учун сиз киритган маблағларнинг (инвестицияларнинг) келгуси қийматини аниқлаймиз.

Бу ерда биз аннуитетнинг келгуси қийматинитопиб чиқардик.

FV3=1,00х(1+0,10)2+1,00(1+0,10)1+1,00(1+0,10)0 = 3,31 минг сўм.
Агар бу тенгликни формулада акс эттирсак, у ҳолда уқуйидаги кўринишга эга бўлади:



буерда,FVA - аннуитетнинг келгуси қиймати.
РМТ – t давр охирида қилингантўлов; k - даромаддаражаси (фоиз ставкаси);n - даромад олинувчи даврлар сони.
Агар барча тўловлар абсалют миқдор бўйича бир хил бўлса, у ҳолда формулани қуйидагичасоддалаштириш мумкин.
FVAn = PMT x FVA1n,k,

буерда, FVA1n,k -k даражадаги фоиз ставкасида ва n давр оралиғида олинадиган даромадларнинг ҳар бир давр охиридаги бир сўмга бўлган аннуитетнинг келгуси қиймати.

Унинг қийматини қуйидаги формула бўйича ҳисоблаймиз.