14-mavzu: xalqaro, davlatlararo va mintaqaviy standartlarni qo’llash tartibi

---

14-mavzu: XALQARO, DAVLATLARARO VA MINTAQAVIY 
STANDARTLARNI QO’LLASH TARTIBI 
Global bazorni yaratish, mamlakatning yaratgan alohida o‘ziga xos 
rivojlanishi, teng huquqli hamkorlik sharoitlarida mahsulot va 
xizmatlarni barcha joylarda erkin ayriboshlash bilan amalga oshirilib 
faqat ma’muriy va texnik to‘siqlar bartaraf etish yo‘li bilan amalga 
oshirilishi mumkin. Bu maqsadlarga erishish uchun mahsulot va 
xizmatlarni o‘zaro tan olinishi va texnikaviy uyg‘unlashgan, savdodagi 
to‘siqlarni bartaraf etishini ta’minlovchi mexanizmlardan foydalaniladi. 
Yetakchi mamlakatlarning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishining asosi 
xalqaro hamkorlikda o‘zaro kelishuv asosida mahsulot, jarayon va 
xizmatlarga ishlab chiqilgan standartlar bo‘lib hisoblanadi. 
Bu masalalarni hal etishda halqaro standartlashtirish tashkiloti 
xalqaro standartlarni ishlab chiqish, nashr etish va xalqaro miqyosda 
ularni qo‘llash bo‘yicha chora-tadbirlar qabul qilish ishlarini amalga 
oshirish bilan katta hissa qo‘shadi. Asosiy e’tibor a’zo qo‘mitalar, 
standartlarni ishlab chiqish jarayonini uslubiy ta’minlash bo‘yicha 
texnikaviy qo‘mitalar ishlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni almashtirish 
ishlariga qaratilgan. 
Xalqaro standartlashtirishga qiziquvchi boshqa xalqaro tashkilotlar 
bilan hamkorlik standartlashtiriga taalluqli masalalarni o‘rganish, 
yagona bozorni yaratish sifatida rivojlantiriladi. 
2002 yilda global bozorni shakllantirish g‘oyasiga muvofiq yangi 
birlashmalarni yaratish bo‘yicha haqiqatda ishlarni olib borish tadbirlari 
qabul qilindi. 
Uchta yirik xalqaro tashkilotlar – Xalqaro elektrotexnik 
komissiyasi (inglizcha International Electrotechnical Commission – 
IEC), Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (inglizcha, International 
Organization for Standardization – ISO) va Xalqaro elektroaloqa ittifoqi 
(inglizcha, 
International 
Telecommunication 
Union, 
ITU) 
bu 
tashkilotlarning prezidentlar huzuridagi hamkorlik masalahat guruhlari 
1992 yilda yaratilgan qarorni almashtirishga qaror qabul qilishdi.
Standartlashtirish bo‘yicha Butunjahon kengashi uning tarkibi, 
faoliyati sohasi, maqsadlari aniqlanib, xususan quyidagi vazifalar 
qo‘yildi: 
- to‘plangan tajribalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni almashish va 
hamkorlik hamda muvofiq siyosat usularidan foydalanish bilan IEC, 
ISO va ITU ixtiyoriy kelishilgan xalqaro standartlashtirish taraqqiyoti 

---

ta’minlash va mustahkamlash; 
- dunyo miqyosida samarali va iqtisodiy maqsadlarga muvofiq 
kelishilgan xalqaro standartlashtirishga amal qilinishini targ‘ibot qilish; 
- muvofiqlashtirishning past daraja olishi kerak bo‘lgan qarorlari 
olinmagan holatlarda uchta tashkilot hamkorlikda muammoni tezkorlik 
bilan hal etadi. 
Bundan tashqari Standartlashtirish bo‘yicha butunjahon Kengashi 
quyidagillarni bajarishi lozim: 
- Butunjahon tashkiloti, iste’molchilar assotsiatsiyasi va boshqa xalqaro 
tashkilotlar, hukumat muassalalari, iqtisodiy jamiyatlar, ishlab chiqarish 
doirasida uyg‘unlashgan xalqaro standartlar taraqqiy etish siyosati va 
strategiyasini ishlab chiqadi; 
- muhandis-boshqaruv kadrlarni tayyorlash, shuningdek, ta’lim 
muassalari va u bilan shug‘ullanish uchun yo‘nalishlarga muvofiq 
standartlashtirish targ‘iboti dasturlarini ishlab chiqish va joriy jish; 
- zarurat bo‘lganda, texnikaviy masalalarni hal etishda prezidentlar 
huzuridagi hamkorlik masalahat guruhlari faoliyati jo‘natish va ish 
sohalarni bo‘lish. ITU bu bilan bog‘liq prezidentlar huzuridagi 
hamkorlik masalahat guruhlari yig‘ilishlarida qatnashishga taklif etiladi; 
- 
o‘zaro qiziqishlarni o‘yg‘otuvchi masalalarni hamda bu 
tashkilotlarning javobgarligi sohasida turuvchi muammolarni ko‘rib 
chiqish; 
- zarurat bo‘lganda, qo‘shilgan sohalarda turuvchi muammolarni hal 
etilishini ta’minlovchi maxsus texnik gurug‘larni tuzish.
Shunday qilib, bozorni umumiy rivojlantirish munosabatlarida ISO, IEC 
va ITU tashkilotlari Butunjahon savdo tashkiloti bilan hamkorlikda 
strategiyalarni amalga oshirib, umumiy maqsadda erkin va odilona 
global savdo tizimini shakllantirishga yordam beradi. 
BMT YEIK (Birlashgan millatlar tashkilotining Yevropa iqtisodiy 
komissiyasi) bilan aloqa va axborot texnik vositalari foydalanish 
sohasida elektron axborot almashinuvning standart usullarini qo‘llash 
bilan sanoat ehtiyoji va provayder xizmatlari qanoatlantirish 
maqsadidagi an’anaviy hamkorlik, jumladan, elektron biznes bo‘yicha 
qabul qilinayotgan shartlarni qaytarilishini kamaytirish maqsadida va 
standartlashtirish masalalariga raqabatchilik va turli xil ta’sirlar xatarini 
kamaytirish maqsadida izolangan ISO, IEC, BMT YEIK va ITU 
tashkilotlari o‘rtasida elektron biznes masalalari bo‘yicha o‘zaro 
tushunish to‘g‘risidagi Memorandum hisobiga mustahkamlandi.
Barcha aytib o‘tilgan tashkilotlar Butunjahon savdo tashkiloti (BST) 

---

qo‘mitasi bilan Savdoda texnik to‘siqlar (STT) bo‘yicha (BST/STT) 
STT/BST Kelishuvni bajarish yuzasidan chambarchas hamkorlik 
qilishadi. 
Umumevropa bozorini yaratish maqsadi quyidagi bir-biriga o‘xshash 
yo‘llar bilan amalga oshiriladi: 
Yevropa Ittifoqi (YEI) majburiy texnik reglamentlar bo‘lib hisoblangan 
Direktiv asosida Yevropa (fransuzcha, Comite' European de 
Normalisation 
– CEN, Comete' European de Normalisation 
ELECtrotechnique – CENELEC va ruschada Yevropeyskim komitetom 
po standartizatsii – SEN, Yevropeyskiy komitet po standartizatsii i 
elektrotexnike - SENELEK) va milliy standartlar ishlab chiqilmoqda 
shuningdek, YEI a’zo mamlakatlari bir vaqtda CEN, CENELEC, IEC va 
ISO a’zolari bo‘lib hisoblanib, xalqaro standartlar, hududiy va milliy 
standartlarni 
uyg‘unlashtirish 
jarayoni 
parallel 
amaliyotga 
qo‘lanilmoqda.
Vaholanki, bu tashkilotlarning maqsad va vazifalari bir-biriga mos 
tushadi, ammo Yevropa darajasida bozorni nazorat qilish va 
tartiblashtirish masalalariga sezilarli katta e’tibor qaratiladi. CEN va 
CENELEC ishlab chiqayotgan Yevropa standartlari (EN) va 
uyg‘unlashgan standartlar (HB)ning xalqaro standartlardan farqlanishi 
o‘xshash obyektga qo‘llaniladigan milliy standartlarni almashtirish va 
milliy standartlar fondiga majburiy qo‘shish va aynan shu sohaga 
qo‘llashnig mavjudligidir.
EN va HDlarni ishlab chiqish va tasdiqlash tartibi bir qator ketma-
ketliklardan iborat. 
Yangi standartlarni ishlab chiqish tashabbusi Yevropa hamjamiyati 
Komissiyasi (YEHK), Yevropa professional tashkilotlari yoki 
standartlashtirish bo‘yicha Milliy idoralariga tegishli.