14-tema. Makroekonomikaliq turaqsizliq: daǵdaris,jumissizliq

deflyaciya kerisinshe bahalar tu’sip puldi’n’ qa`dirinin’ arti’wi’n bildiredi. Biraq bunday ha`diyseler ma`wsimlik emes, al u’zliksiz boli’p, uzaq waqi’tta gu’zetilgende inflyaciya yamasa deflyaciya bar dep ayti’w mu’mkin. İnflyaciya degende tovar bahalari’ni’n’ u’zliksiz tu’rde o’sip bari’wi’ na`tiyjesinde pul birliginin’ qa`dirsizleniwi tu’siniledi.
İnflyaciya ju’z bergende barli’q tovarlardi’n’ bahasi’ o’sip, bahani’n’ uli’wmali’q da`rejesi joqari’g`a ko’teriledi. Na`tiyjede pul birliginin’ sati’p ali’w qa`bileti kemeyedi, ma`lim tovardi’ sati’p ali’w ushi’n aldi’n’g`i’dan ko’birek pul sarplanadi’. İnflyaciya sharayati’nda pul kereginen ko’beyip ketedi, yag`ni’y pul massasi’ tovar ha`m xi’zmetlerge sali’sti’rg`anda ko’p boladi’.
İnflyaciya tovar-pul ten’salmaqli’g`i’ni’n’ buzi’li’wi’n bildiredi, sebebi M·V=Q·P orni’na M·V>Q·P payda boladi’. Ne sebepten bunday ha`diyse ju’z beredi degen soraw payda boladi’. Bug`an juwap inflyaciyani’n’ sebeplerinen kelip shi’g`adi’. Olar to’mendegilerden ibarat:
1. Ma`mleket o’z qa`rejetlerin qaplaw ushi’n pul emissiyasi’na qol uradi’, yag`ni’y aylani’sqa qosi’msha pul shi’g`aradi’, bul pul ma`mleketlik buyi’rtpalardi’n’ haqi’si’n to’lew, byudjet sho’lkemlerinde xi’zmet haqi’ to’lew arqali’ aylani’stag`i’ pulg`a kelip qosi’ladi’ ha`m oni’n’ mug`dari’n ko’beyttirip jiberedi.
2. O’ndiristin’ qi’sqari’wi’. Bunda pul massasi’ o’zgermeydi, biraq tovarlar ko’lemi qi’sqaradi’. Na`tiyjede puldi’n’ tovar menen ta`miyinleniwi kemeyedi, tovar qi’chi’li’g`i’ payda boli’p baha artadi’, pul bolsa qa`dirsizlenedi.
3. Resurslar sheklengenlikten olarg`a talap arti’p, olardi’n’ bahasi’ ko’teriledi, bul o’z gezeginde qa`rejetlerdi ko’beyttiredi ha`m bahani’ joqari’latadi’. Buni’n’ na`tiyjesinde pul massasi’ o’zgermegen jag`dayda da puldi’n’ qa`diri to’menleydi.
4. Valyuta rezervlerinin’ qa`dirsizleniwi. Bizge ma`lim valyuta rezervleri esabi’nan importti’ ko’beytip, milliy puldi’n’ tovar menen ta`miyinleniwin artti’ri’w mu’mkin. Rezerv rolin atqari’wshi’ valyutalar qa`dirsizlense, olarg`a shetten ali’natug`i’n tovarlar mug`dari’ qi’sqaradi’, bunda importti’n’ qa`dirsizleniwi ju’z beredi. İmport etilgen tovarlar mug`dari’ kemeygennen son’, milliy puldi’n’ materialli’q ta`miyinleniwi pa`seyedi, bahalar o’se baslaydi’.