14-tema. Makroekonomikaliq turaqsizliq: daǵdaris,jumissizliq

14-tema.Makroekonomikaliq turaqsizliq:daǵdaris,jumissizliq
hám inflyatsiya
1.Ekonomikaniń tsiklli rawajlaniwi. Ekonomikaliq tsikl fazalari.
Tsikllik terbelisler.
2.Ekonomikaliq tsikl teoriyalari.Eksternal hám internal teoriyalar.
3. Jumıssızliq hám onıń turleri. Jumıssızliq dárejesi hám onı anıqlaw.
4. Jumıssızliqtıń ekonomikaliq hám sosiallıq aqıbetleri.


Jumi’ssi’zli’q miynet bazari’nda jumi’s ku’shi usi’ni’si’ni’n’ og’an bolg’an talaptan arti’p ketiwi na’tiyjesinde islewge qa’biletli ha’m jumi’s islewdi qa’lewshilerdin’ bir bo’leginin’ jumi’s taba almay qali’wi’n an’latadi’.
Miynetke talapti’n’ qi’sqari’wi’n jumi’s ku’shin texnika menen almasti’ri’w za’ru’rligi de keltirip shi’g’aradi’. Texnikani’n’ kiritiliwi ushi’n og’an ketken puldi’ ol si’g’i’p shi’g’arg’an islewshilerdin’ xi’zmet haqi’si’nan kem boli’wi’n talap etedi. Mi’sali’, jan’a stanok 10 mln. sum turadi’. Oni’n’ kiritiliwi sebepli 3 islewshi arti’qsha boli’p qaladi’. Eger stanok 5 ji’l xi’zmet ece, ji’li’na 2 mln. summ qa’rejet boladi’. Eger 3 islewshi ji’li’na 1 mln.nan xi’zmet haqi’ alg’anda, ja’mi xi’zmet haqi’ mug’dari’ 3,0 mln. summ boladi’. Stanok kiritilse firma 1 mln. summdi’ u’nemleydi (3,0 mln. – 2,0 mln. = 1,0 mln.). Bul miynetke talapti’ 3 adamg’a kemeyttiredi, sebebi qalg’an islewshilerdin’ miynet o’nimdarli’g’i’ arti’p, olar jaratqan marginal o’nimnin’ quni’ xi’zmet haqi’dan joqari’ boladi’, bul bolsa paydani’ maksimumlasti’radi’.
Jumi’ssi’zli’q miynet bazari’ndag’i’ ten’salmaqli’li’qti’n’ buzi’li’wi’ na’tiyjesinde ju’zege keledi.
Xali’q arali’q sho’lkemlerdin’ bergen ta’riyiplewine muwapi’q «jumi’ssi’z shaxslar» degende – jumi’sqa iye bolmag’an, jumi’s islewge tayar ha’m jumi’s izlep ati’rg’an puqaralar tu’siniledi.
AQShta, son’g’i’ bir ha’pte dawami’nda jumi’s penen ba’nt bolmag’an, son’g’i’ 4 ha’pte dawami’nda jumi’sqa jaylasi’wg’a ha’reket etken, miynet etiw qa’biletine iye bolg’an puqaralar jumi’ssi’z shaxs dep esaplanadi’.
Yaponiyada jumi’ssi’z shaxs dep, son’g’i’ 1 ha’pte dawami’nda 1 saatta islemegen, Angliyada son’g’i’ 1 ha’pte dawami’nda jumi’s islemegen, sol da’wirde jumi’s izlegen yamasa keselligine baylani’sli’ jumi’s izlew imkaniyati’na iye bolmag’an puqaralar tu’siniledi.