15 – Lekisya: Jiljiw

15.4. Jiljiwdagi potensiyal energiya
Taza jiljiwdagi potensiyal energiyani aniqlaw ushin olshemleri dx, dy ham qalinligi d bolgan tortmuyesh siyaqli element (15.8 - suwret) korinistin ozgeriwin qarayiq. Elementtin tomengi qiri shartli turde bekkemlengen dep qarasaq, уonin joqargi qirinin koshiwde t×dx×d kushi g×dy koshiwde jumis isleydi. Jiljiw kushke tuwri proportsiyonalliginan atqarilgan elementar jumis


15.8 - suwret.
boladi
Onda elementar potesiyal energiya tomendegige ten :

Bul jerde dx×dy×d=dV – elementtin kolemi.
Onda jiljiwdagi potensiyal energiya
(dj/м³) (15.8)
15.7 – suwretten paydalanip, jiljiwdagi avsalyut potensiyal energiyani
(dj.) (15.9)
Koriniste aniqlawdi talabalardin ozine usinamis.


15.5. Jiljiwga tiyisli ameliy esaplar
Usi maselede mashina detallari ham polat qurilmalari panlerinde terenirek koriledi. Bul jerde onin tiykarin korip shigamis.
Jiljiwga boltli, ham svarka birikpeler, shponkalar, vallardin shlitsalari ham basqalar esaplanadi.
Uliwma jiljiwga isleytugin qurilma boleklerinin bekkemligin taminlew ushin en ulken urinba kernewler jol qoyilatugin urinba kernewden artpawi kerek . Jiljiwdagi bekkemlik sharti tomendegi koriniste boladi:
. (15.10)
Usi bekkemlik sharti tiykarinda da ush turli masele sheshiliwi mumkinligine itibar beriw kerek.
Parshin birikpelerde har bir parshin bir tegislik boyinsha kesilse (kesiliw biriktiriwshili listlerdin tutasiw tegisligi boyinsha juz beredi) bir kesikli (15.9 -suwret), eger eki tegislik boyinsha kesilse (15.7 - suwret) – eki kesikle ham t.b dep juritiledi.
Parshin ham boltli birikpeler esaplarda bazi apiwayilastriwlar qabil qilinadi.
Birinshiden, parshin materialinin jemiriliw zonasi haqiyqiy kernewlik jagdayin aniqlaw qiyinliginan qirqiliw tegisliginde tek urinba kernewler tasir etedi dep esaplanadi.


15.9 - suwret.
Ekinshiden, birikpedegi barshe parshinlar bir qiyli juklenedi dep qabil qilinadi. Amelde, maselen, alti parshinli birikpe shekka (birinshi ham altinshi) parshinlar ortadagi (ushinshi ham tortinshi ) parshinlarga salistrganda derlik 2.5 marte kobrek kesiwshi juk tuwri keledi.
Kuzetiw natiyjeleri korsetedi, statik kush tasirinde parshinlar bir waqitta jemiriledi. Bul jagdayda parshin materialdin plastikligi ham zaklyovkalar menen listler arasindagi tesikler esabinan jukleniwdin tegisleniwi menen tusindiriledi.
Ushinshiden, parshinlar ham boltlardin qirqiliw betinde urinba kernewler tegis bolistrilgen dep qabil qilinadi. Negizinde bunday bolmasada, plastic difarmatsiyalar esabina jemiriliw waqtinda kernewler bolistriliwi tegislenedi.
Parshinnin qirqiliwga bekkemlik sharti
, (15.11)
Bul jerde n – parshinlar sani,
d – parshin koldenen kesim diometri.
Eger parshinlar eki tegislik boyinsha kesiletugin bolsa, esaplawda bir maydan orninda eki maydan alinadi.
Esaplarda adette [t]=(0,6...0,8)[s_ч] qabil qilinadi, bul jerde [s_ч] – soziliwdagi ruxsat etilgen kernew. Qaragay ushin talalar boyinsha [t]=0,1[s_ч].
Parshin ham boltli birikpeler jiljiwdan tisqari iyiliwgede esaplanadi. Bunda parshinlar ham biriktirilip atrgan listler tutas betlerdin eziliwdegi kernewleri esaplanadi. Eziliwdegi bekkemlik sharti.
. (15.12)
Bul jerde d – tutastiriliwshi list qalinligi bolip, ustpe ust qoyip biriktiriwde d=t, ushina usgin qoyip jalgawda eger t<2t₁ bolsa (15.10-suwret) d=t; t>2t₁ bolgan jagdayda d=2t₁ qilip alinadi.
Eziliw ushin ruxsat etilgen kernew [s_эз]=(2...2,5)[s_ч].
Svarka birikpeleri ushin bekkemlik sharti
(15.13)
Koriniske iye. Bul jerde l - svarka shoq uzinligi.


15.10 - suwret.
Svarkanin shoqinin qanday jaylasiwinan qattiy nazer onin qawipli kesimi ushmuyeshlik kesim korinisindegi svarka shoqinin bissektrisa tegisligi menen mas keledi. Sonin ushin qawipli kesim maydani 0,10tl ga ten.
Amelde svarka shoq ushin ruxsat etilgen kernew svarkalanip atrgan material ushin soziliwdagi ruxsat etilgen kernewdin 50...100 % deyin belgilenedi, yagniy
[t_чок]=(0,5...0,10)[s_ч] (15.12)
Bunday sirttan svarka shoqinin joybar uzinligi esap uzinligina salistrganda 10 мм arttirib alinadi. Bul menen shoqtin baslaniwi ham aqirinda svarkanin sapasizligi itibarga alinadi.