15-dars. Qo‘shma gap

15-DARS. QO‘SHMA GAP

@uzbek_tilim

@uzbek_tilim

Qo‘shma gap

Ikki yoki undan ortiq sodda gaplarning mazmun, ohang yoki grammatik birikishidan tuzilgan gaplardir.

Masalan,

• Masalan,

1) Qo‘ng‘iroq chalindi va o‘quvchilar darsga kirdilar.

2) Bahor keldi va o‘riklar gulladi.

@uzbek_tilim

Qismlarining qanday bog‘lovchi vositalar yordamida bog‘lanishiga ko‘ra qo‘shma gaplar uch guruhga bo‘linadi:

Qismlarining qanday bog‘lovchi vositalar yordamida bog‘lanishiga ko‘ra qo‘shma gaplar uch guruhga bo‘linadi:

@uzbek_tilim

Bog‘langan qo‘shma gap

Ergashgan qo‘shma gap

Bog‘lovchisiz qo‘shma gap

@uzbek_tilim

BOG‘LANGAN QO‘SHMA GAP

• Bog‘langan qo‘shma gaplar teng bog‘lovchilar (va, hamda, ammo, lekin, biroq) yordamida hosil bo‘ladi.
• Ularning qolipi quyidagicha:

@uzbek_tilim

ERGASHGAN QO‘SHMA GAP

• Qismlari ergashtiruvchi bog‘lovchilar yoki shunday bog‘lovchi vazifasidagi so‘zlar yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar ergashgan qo‘shma gaplar deyiladi: Olim bo‘lsang, olam seniki.

@uzbek_tilim

Ergashgan qo‘shma gaplar tarkibida nechta gap bo‘lishidan qat’iy nazar, doimo, ikki qismdan tashkil topadi.

• Ergashgan qo‘shma gaplar tarkibida nechta gap bo‘lishidan qat’iy nazar, doimo, ikki qismdan tashkil topadi.

@uzbek_tilim

1) bosh gap

2) ergash gap

@uzbek_tilim

Qolipi

@uzbek_tilim

Ergash gapda keluvchi vositalar:

• 1) shart mayli: -sa;
• 2) sabab bog‘lovchilari: chunki, negaki
• 3) shart bog‘lovchilari: agar, agarda, mabodo, basharti
• 4) maqsad bog‘lovchilari: toki, deb
• 5) qiyoslash-chog‘ishtiruv bog‘lovchilari: go‘yo, go‘yoki, xuddi
• 6) ravishdosh: -gani, -gancha
• 7) sifatdosh: -gan, -kan, -qan

@uzbek_tilim

Bosh gapda keluvchi vositalar:

• 1) ko‘makchili qurilma: shuning uchun, shu sababli, shu tufayli
• 2) yuklama: -ki
• 3) deb, uchun so‘zlari

@uzbek_tilim

ERGASHGAN QO‘SHMA GAPNING TURLARI

1. Kesim ergash gapli qo‘shma gap

2. Ega ergash gapli qo‘shma gap

3. Hol ergash gapli qo‘shma gap

@uzbek_tilim

ERGASHGAN QO‘SHMA GAPNING TURLARI

4. To‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gap

5. Aniqlovchi ergash gapli qo‘shma gap

6. Havola bo‘lakli qo‘shma gap

@uzbek_tilim

BOG‘LOVCHISIZ QO‘SHMA GAP

Tarkibida sodda gaplar mazmunan bir-biri bilan bog‘liq bo‘lib, maxsus bog‘lovchi vositalarsiz faqat ohang yordamida bog‘langan qo‘shma gaplar bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar deyiladi.

@uzbek_tilim

Qolipi

@uzbek_tilim

Bu qo‘shma gaplarda quyidagi tinish belgilar ishlatiladi

@uzbek_tilim

Tinish belgilar

vergul

tire

ikki nuqta

nuqtali vergul

Misollar

• 1. Havo bulut, yomg‘ir yog‘moqda.
• 2. Shinel jiqqa ho‘l; Bektemirning yuzidan tomchilar quyilar edi.
• 3. Hamal keldi – amal keldi.
• 4. Bizning qarorimiz shu: hasharda barchamiz faol ishtirok etamiz.

@uzbek_tilim