15-ma’ruza: Majburiyatlar tushunchasi va ularni baholash. Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga toʻlanadigan schyotlar. Reja

14-ma’ruza: Mehnat ta’tili, vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlik nafaqasi va boshqa toʻlovlarni hisoblash tartibi va hisobi.
Reja:

1. 
   Vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlik nafaqasini hisoblash va toʻlash.
   
2. 
   Mehnat ta’tili rezervlari va toʻlovlari hisobi.
   
3. 
   Ijtimoiy soliqni hisoblash tartibi.
   
4. 
   Hisobdor shaxslar bilan hisoblashishlar hisobi.
   
5. 
   Fuqarolarning jamg‘arib boriladigan pensiya tizimida shaxsiy jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarini ochilishi hamda ularga majburiy va ixtiyoriy badallar hisobi.
   

Davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha nafaqalar tayinlash va to’lash tartibi to’g’risida nizomni tasdiqlash haqidagi O’zbekiston Respublikasi mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirining buyrug’i, 08.05.2002 yilda ro’yxatdan o’tgan, ro’yxat raqami 1136.
Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi quyidagi hollarda beriladi:
a) vaqtincha mehnat qobiliyatini yo’qotish bilan bog’liq kasallikda (shikastlanishda);
b) sanatoriy-kurortlarda davolanganda;
v) kasallangan oila a’zosini parvarishlash zarur bo’lganda;
g) karantinda;
d) sil yoki kasb kasalligi tufayli vaqtincha boshqa ishga o’tkazilganda;
e) mehnat qobiliyatini tiklash yoki yasama a’zo (protez) qo’ydirish uchun reabilitatsiya muassasalariga yotqizilganda.
10. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasini tayinlash uchun faqat belgilangan tartibda berilgan vaqtincha mehnatga layoqatsizlik varaqasi (kasallik varaqasi) asos bo’ladi.
Vaqtincha mehnatga layoqatsizlik varaqasi yo’qolgan hollarda, nafaqa, uning o’rniga takroriy berilgan vaqtincha mehnatga layoqatsizlik varaqasi (dublikat) asosida beriladi.
11. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo’yicha nafaqa mehnat qobiliyati yo’qolgan birinchi kundan to u tiklangunga qadar yoki tibbiy-mehnat ekspertiza komissiyasi (TMEK) tomonidan nogironlik belgilangunga qadar, hatto bu davrda xodim bilan mehnat shartnomasi bekor qilingan hollarda ham beriladi.
Uzoq vaqt kasal bo’lganlarni TMEK ko’rigiga yuborish muddatlari Mehnatga layoqatsizlik varaqalari va ma’lumotnomalar berish tartibi to’g’risidagi Yo’riqnomaga (ro’yxat raqami 873, 2000 yil 19 yanvarь) binoan belgilanadi.
12. Oliy, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalarini, magistratura, aspirantura, klinik ordinatura, doktoranturani tamomlagan va belgilangan tartibda ishga yuborilgan shaxslarga nafaqa ular ishga chiqishi lozim bo’lgan kundan boshlab beriladi.
13. Ish haqi, sutkalik va ko’chish bo’yicha xarajatlarni olish huquqiga ega bo’lgan xodimga ish joyiga borayotgan davrda boshlangan mehnatga qobiliyatsizlik kunlari uchun nafaqa to’lanadi.
14. Xodimning mehnatga qobiliyatsizlik kunlari yillik (asosiy va qo’shimcha) ta’til davriga to’g’ri kelgan hollarda, vaqtincha mehnatga layoqatsizlik varaqasida ko’rsatilgan barcha kunlar uchun nafaqa to’lanadi.
15. Sanatoriy-kurortda davolanishda, agar asosiy va qo’shimcha ta’til xodimning sanatoriyda davolanishi uchun yetarli bo’lmasa, nafaqa beriladi. Bunday holda sanatoriy-kurortda davolanishning barcha davri uchun (yo’llanma, davolanish muddati) sanatoriyga borish-kelish vaqtini qo’shib, ammo xodimning yillik ta’tilini chiqarib tashlagan holda nafaqa beriladi.
Asosiy va qo’shimcha ta’tildan sanatoriyga borishdan oldin foydalangan bo’lsa ham nafaqa uni chiqarib tashlagan holda beriladi. Bunda ish beruvchi ta’tilning yetmaydigan vaqti uchun xodim bilan kelishib, unga ish haqi saqlanmagan ta’til beradi.
1941 — 1945 yillardagi urush nogironlariga, baynalminal jangchilarga, CHernobil AES falokati oqibatlarini tugatishda qatnashgan shaxslarga, shuningdek, sanatoriyga davolanishni davom ettirish uchun davolash muassasalaridan o’tkir miokard infarkti bilan kasallangan, jarrohlik uslubi bilan yurakning aortakoronar shuntrovkasi va anevrizmlari, oshqozonning yaralik kasalligi, o’n ikki barmoq ichak kasalligidan davolangan va o’t pufagini olib tashlashdan keyin bevosita yuborilgan xodimlarga, shuningdek sil kasalligi bilan og’riganlarga nafaqa sanatoriyda bo’lgan barcha vaqt uchun beriladi.
O’n olti yoshgacha bo’lgan nogiron bolani tarbiyalayotgan ota-onalardan biriga (homiyga yoki vasiyga), nogiron bolaning sanatoriyda davolangan barcha davri uchun (sanatoriyga borib-kelish vaqtini hisobga olib) unga yakka tartibda parvarish zarurligi to’g’risidagi tibbiy xulosa mavjud bo’lganda nafaqa beriladi.
16. Uch yoshgacha bo’lgan bolani yoki 16 yoshgacha bo’lgan nogiron bolani parvarishlashda band bo’lgan ona kasal bo’lib, bolani parvarishlashga qurbi yetmay qolgan hollarda, parvarish bilan band bo’lgan ishlayotgan boshqa oila a’zolari yoki qarindoshlariga (mehnatga layoqatsizlik varaqasiga asosan) nafaqa beriladi.
Oilaning kasal bo’lgan a’zosiga qarash bo’yicha vaqtincha mehnatga layoqatsizlik varaqasi bemor birovning parvarishiga muhtoj bo’lgan, lekin 7 kalendarь kunidan oshmagan davr uchun beriladi.
O’n to’rt yoshga yetmagan bemor bolaga qarash uchun vaqtincha mehnatga layoqatsizlik varaqasi bolaga parvarish kerak bo’lgan, ammo 14 kalendarь kunidan oshmagan davr uchun beriladi.
17. Agarda xodim karantin vaqtida sanitariya-epidemiologiya xizmati organlari tomonidan atrofidagi shaxslar orqali yuqumli kasallikka chalinish xavfini oldini olish maqsadida ishdan chetlatilgan bo’lsa nafaqa beriladi.
18. Sil kasalligi yoki kasb kasalligiga chalingan xodim davolanish qoidasini buzmagan holda boshqa ishni bajarish imkoniga ega bo’lib, u tibbiy-maslahat komissiyasi (TMK) xulosasi (bunday komissiyalar bo’lmagan joylarda esa davolovchi shifokorning, davolash muassasasining bosh shifokori tomonidan tasdiqlangan xulosasi) asosida vaqtincha boshqa ishga o’tkazilishi mumkin.
Xodimga, vaqtinchalik kamroq haq to’lanadigan ishga o’tgan vaqt uchun, lekin ikki oydan ortiq bo’lmagan muddat davomida kasallik varaqasi bo’yicha yangi ishda beriladigan ish haqiga qo’shilganda avvalgi ishidagi to’liq ish haqidan oshib ketmaydigan miqdorda nafaqa to’lanadi.
Bunda kasb kasalligi oqibatida boshqa ishga o’tkazilgan shaxslarga nafaqa, agar u amaldagi qonunchilik hujjatlariga binoan avvalgi ish haqi bilan yangi ish haqi o’rtasidagi farqni korxonadan olish huquqiga ega bo’lmasa beriladi.
Basharti, kasallik varaqasida ko’rsatilgan muddatda ish beruvchi xodimga boshqa ish topib berolmagan bo’lsa, u holda shuning oqibatida bekor o’tgan ish kunlari uchun nafaqa umumiy asoslarda to’lanadi.
19. Reabilitatsiya muassasalarida bo’lgan barcha vaqt uchun va unga kelib-ketish vaqti uchun nafaqa to’lanadi.
20. Mavsumiy va vaqtinchalik ishlarda band bo’lgan xodimlarga mehnatda mayiblanish yoki kasb kasalligi oqibatida vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik, homiladorlik va tug’ish bo’yicha nafaqa umumiy asoslarda, boshqa sabablar oqibatidagi vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo’yicha nafaqa mavsumiy yoki vaqtinchalik ish to’g’risida tuzilgan mehnat shartnomasida ko’rsatilgan ish kunlari doirasida to’lanadi.
21. Ishlayotgan nogironlarga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo’yicha nafaqa mehnatda mayiblanish hodisalari yoki kasb kasalligidan tashqari, ketma-ket ikki oydan va kalendarь yilda uch oydan oshmagan muddatga beriladi.
Ishlayotgan 1941 — 1945 yillardagi urush nogironlariga va imtiyozlari jihatdan ularga tenglashtirilgan boshqa nogironlarga, CHernobil AESdagi falokat yoki uning oqibatlarini bartaraf etish bo’yicha ishlarni bajarish bilan bog’liq sabablarga ko’ra nogiron bo’lgan shaxslarga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi (mehnatda mayiblanish hodisalari yoki kasb kasalligidan tashqari) ketma-ket to’rt oygacha yoki kalendarь yilda besh oygacha beriladi.
Agar ishlovchi nogironning vaqtinchalik mehnatga qobiliyatsizligi mehnatda mayiblanish yoki kasb kasalligi tufayli yuz bersa, nafaqa u to’la sog’aygunga yoki mehnatda mayiblanish yoxud kasb kasalligi bilan bog’liq nogironlik guruhi qayta ko’rib chiqilgunga qadar to’lanadi.
Sil kasalligi oqibatida vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo’yicha nafaqa shaxs to’la sog’aygunga qadar, lekin ko’pi bilan 10 oyga beriladi.
Xodim sil kasalligi bilan qayta kasallanganda yoki sil kasalligi oqibatida nogiron deb topilganda nafaqa ko’pi bilan 6 oyga beriladi.
TMEK ko’rigidan belgilangan muddatda qayta o’tmagan nogironga nafaqa mazkur bandda belgilangan muddatlarga to’lanadi.
22. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik quyidagi davrlarga to’g’ri kelganda nafaqa to’lanmaydi:
ish haqi saqlanmagan ta’til;
bolani parvarishlash bo’yicha ta’til;
ish vaqtincha to’xtatilgan;
xodim ishdan (lavozimdan) chetlashtirilib, ish haqi to’lash to’xtatib qo’yilganligi sababli ishlamagan;
harbiy o’quv yoki tekshiruv yig’ini;
ishlab chiqarishdan ajralmagan holda o’quv yurtlarida tahsil olish munosabati bilan berilgan qo’shimcha ta’til.
Ushbu davrlarda boshlanib, davom etayotgan mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi xodim ishga chiqishi (lavozimga tiklanishi) lozim bo’lgan kundan boshlab beriladi.
23. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi quyidagi hollarda berilmaydi:
ishdan yoki boshqa vazifalardan bo’yin tovlash maqsadida o’z salomatligiga ataylab ziyon yetkazgan yoxud o’zini kasallikka solganda;
giyohvandlik yoki mastlik bilan bog’liq harakatlar oqibatida, shuningdek, spirtli va giyohvandlik moddalarini iste’mol qilish natijasida kasallikka chalinganda (jarohatlanganda);
jinoyat sodir qilish vaqtida jarohatlanganda;
sud qarori asosida majburiy davolanishga yuborilganda (ruhiy kasallardan tashqari);
hibsda bo’lgan davrda;
sud-tibbiyot ekspertizasidan o’tish davrida.
24. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik boshlanishidan oldin uzrsiz sabablarga ko’ra ishga kelmagan, ular uchun shifokor belgilagan tartibni buzgan, yoki uzrsiz sabablarga ko’ra belgilangan muddatda shifokor ko’rigiga yoki tibbiy-mehnat ekspertiza komissiyasiga (TMEK) kelmagan xodimlar qoidani buzish ro’y bergan kundan boshlab korxonaning Ijtimoiy sug’urta bo’yicha komissiyasi belgilaydigan muddatga nafaqadan mahrum qilinadilar.
25. Yuridik shaxs bo’lmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi shaxslar hamda dehqon xo’jaligi a’zolari, byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga sug’urta badallarini to’lamagan, shifokor belgilagan tartibni buzgan yoki uzrsiz sabablarga ko’ra belgilangan muddatda shifokor ko’rigiga yoki TMEKga kelmagan hollarda, buzish sodir bo’lgan kundan boshlab ijtimoiy ta’minot bo’limi tomonidan belgilangan muddatga nafaqadan mahrum qilinadilar.
26. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi ish stajining davomiyligidan qat’i nazar ish haqining 100 foizi miqdorida quyidagilarga to’lanadi:
ishlayotgan 1941 — 1945 yillardagi urush qatnashchilariga;
baynalminal jangchilarga va ularga tenglashtirilgan boshqa shaxslarga;
qaramog’ida 16 yoshga (o’quvchilar 18 yoshga) yetmagan uch yoki undan ortiq bolalari bo’lgan xodimlarga;
CHernobil AESdagi avariya oqibatlarini tugatishda qatnashgan xodimlarga;
CHernobil AESdagi avariya natijasida radioaktiv ifloslanish zonasidan evakuatsiya qilingan va ko’chirilgan, qon hosil qiluvchi organlar kasalliklari (o’tkir leykoz), qalqonsimon bez (adenoma, rak) va xavfli o’smalar bilan bog’liq kasalliklarga chalingan xodimlarga;
mehnatda mayiblanish va kasb kasalligi natijasida vaqtincha mehnatga qobiliyatsiz bo’lgan xodimlarga.
27. Ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan kasalliklar (sil kasalligi, onkologiya kasalliklari, yangidan paydo bo’ladigan xatarli o’simtalar, jinsiy yo’l bilan o’tadigan kasalliklar, SPID, moxov (lepra) kasalligi, ruhiy kasalliklar) bo’yicha hisobda turgan xodimlarga ular tomonidan davlat ijtimoiy sug’urta badali to’lagan davrining (umumiy ish stajining) davomiyligiga bog’liq ravishda vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi quyidagi miqdorlarda to’lanadi:
a) umumiy ish staji 8 yil va undan ortiq bo’lgan xodimlarga ish haqining 100 foizi miqdorida;
b) umumiy ish staji 5 yildan 8 yilgacha bo’lgan xodimlarga ish haqining 80 foizi miqdorida;
v) umumiy ish staji 5 yilgacha bo’lgan xodimlarga ish haqining 60 foizi miqdorida.
28. Nizomning 26 va 27-bandlarida nazarda tutilgan xodimlardan tashqari qolgan xodimlarga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo’yicha nafaqa quyidagi miqdorlarda to’lanadi:
a) umumiy ish staji 8 yil va undan ortiq bo’lgan xodimlarga hamda 21 yoshga yetmagan chin (sag’ir) yetimlarga ish haqining 80 foizi miqdorida;
b) umumiy ish staji 8 yilgacha bo’lgan xodimlarga ish haqining 60 foizi miqdorida.
29. Nizomning 4-bandiga binoan tayinlangan vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo’yicha nafaqa quyidagi miqdorlarda to’lanadi:
a) O’zbekiston Respublikasi Qurolli kuchlari safidagi muddatli xizmatdan bo’shatilgandan so’ng bir oy ichida kasal bo’lib qolgan sobiq harbiy xizmatchilarga — respublikada belgilangan eng kam ish haqi miqdorida;
b) boshqa hollarda — ish haqining 60 foizi miqdorida.
30. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo’yicha nafaqa barcha hollarda belgilangan eng kam ish haqidan kam bo’lmasligi va nafaqa hisoblab chiqarilgan ish haqidan yuqori bo’lmasligi lozim.
31. Nafaqa miqdori vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik boshlangan kungacha, mehnat daftarchasi yoki uning o’rniga berilgan boshqa hujjat, shuningdek ijtimoiy ta’minot bo’limlari tomonidan berilgan ma’lumotnoma asosida hisoblangan umumiy ish stajiga muvofiq aniqlanadi.