15-мавзу. Корхоналар фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш

Ijtimoiy ne’mat

15-мавзу. Корхоналар фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш.

Бозор ожизлиги
Асимметрик ахборот
Ташқи самара
Ижтимоий неъмат
Монополия
Мулк эгаси хуқуқини ҳимоя қилиш ва спецификация харажатлари
Трансакцион харажатлар
Оппортунистлик ҳаракат харажатлари
Ўлчаш харажатлари
Музокора олиб бориш ва шартнома тузиш харажати
F
MSC=MPC+MEC
E2
MEC
S=MPC
P2
E1
P1
D=MSB
Q
Q1
Q2
Манфий (салбий) ташқи самара
F
D=MPB+MEB
E2
S=MSC
P
P2
E1
P1
D=MPB
Q
Q1
Q2
Ижобий ташқи самара
Q - чиқиндиларни камайиш даражаси, (%)
Чекли ютуқ ва харажатлар
MSC
MSB
E0
Qe
100%
Чиқиндиларнинг оптимал даражасини аниқлаш
Атроф-муҳитни ифлослашга ҳуқуқни сотилиши
Нарх (минг сўм,
1 кг учун)
S=MSC
600
E2
500
E1
Рухсатномалар сони ёки чиқиндилар миқдори, (кг/бир кунда)
D=MSB
2000
1000
900
Соф ижтимоий маҳсулотга талаб
P
60
30
DС
20
DБ
10
DA
Q
QS
Бир бирлиги минг сўм
Соф хусусий неъматга бўлган умумий талаб
Бир бирлиги учун минг сўм
P
P
0
Q
DС
DБ
DA
Ijtimoiy ne’mat - bu barcha fuqarolar tomonidan, ular uchun pul to'lashidan qat'i nazar, birgalikda iste'mol qilinadigan tovar.
Ijtimoiy ne’mat umuman shaxsiy mollarga o'xshamaydi (iste'mol qilish va faqat egasiga foyda keltirish mumkin), ularni sotishni tashkil qilish deyarli mumkin emas: jismoniy shaxslar ijtimoiy ne’matlaridan keng foydalanishadi, lekin ular uchun pul to'lashdan qochishadi (chiptasiz yo’lovchi samarasi).

C.R.Makkonnell va S.L.Brewning tarifi

• 
  Ijtimoiy ne’mat - bu chetlatish tamoyili qo'llanilmaydigan va ishlab chiqarish davlat tomonidan ta'minlanadigan tovar yoki xizmat. U jamiyat uchun katta foyda keltirishi shart.
  

Ijtimoiy ne’mat belgilari

istisno qilmaslik belgisi;

iste'molchilarni raqobatlashmasligi belgisi;
bo'linmaslik belgisi.

• 
  Sof ko’rinishdagi ijtimoiy ne’matlar ko'p emas, aralash nematlar ko’p uchraydil.
  
• 
  Aralash nematlar o’zida xususiy va jamoat ne’matlarining xususiyatlari mujasamlashtiradi.
  

Ijtimoiy ne’matlarni guruhlanishi:

• 
  Deyarli sof ijtimoiy ne’matlar
  

  ichki va tashqi xavfsizlikni ta’minlash

• 
  Ko’p marta qo’laniladigan ijtimoiy ne’matlar
  

  jamoat transporti, yo’llar

• 
  Guruh ne’matlari
  

  kutubxona, parkovka

Umumiy resurslarning fojiasi

• 
  umumiy manfaat bilan shaxslarning manfaatlari o'rtasidagi ziddiyat bilan bog'liq hodisalar.
  
• 
  Asosan, bu shunday ne’matlarning kamayishi muammosini anglatadi. Umuman olganda, "fojia" shundaki, iqtisodiy resursga erkin kirish resursni haddan tashqari ishlatilishi tufayli yo'q qiladi yoki yo'q qiladi.
  

• 
  Davlat jamoat mahsulotlarini ishlab chiqarish to'g'risida g'amxo'rlik qilishi va fuqarolar tomonidan birgalikda to'lovlarni tashkil qilishi kerak.
  
• 
  Davlat sof jamoat mahsulotlariga bo'lgan ehtiyojni qondirishda ishtirok etishi maqsadga muvofiqdir, chunki ular istisno qilmaslik va raqobatbardoshlik xususiyatlariga ega. Ko'pgina mamlakatlarda davlat nafaqat bunday tovarlar yetkazib berishni soliqlar hisobiga moliyalashtiradi, balki ularni to'g'ridan-to'g'ri davlat sektori tomonidan tashkil qiladi.
  
• 
  Ba'zi hollarda, davlat siyosiy yoki ijtimoiy maqsadlar asosida xususiy tovarlarni ishlab chiqarish va taqsimlashga aralashadi. Bu birinchi navbatda ijtimoiy ahamiyatga ega imtiyozlarga tegishli.
  

http://fayllar.org