15-mavzu. Mehnat bozori statistikasi Reja

15.1 Korxona va tashkilotlarning xodimlarini asosiy va asosiy bo’lmagan faoliyatlari bo’yicha taqsimlanishi.

Ishga yonlash davri uzunligiga qarab korxona xodimlari quyidagi guruhlarga ajratiladi:

- doimiy xodimlar;
- vaqtincha xodimlar;
- mavsumiy xodimlar;
- uchrab qolgan ishlarni bajarish uchun qabul qilingan xodimlar.
Bajarayotgan funktsiyasiga qarab korxonalar xodimlari ikki guruhga bo`linadilar: ishchi va xizmatchilar. Xizmatchilar guruhida 3 ta toifa ajratiladi: rahbarlar, mutaxassislar va boshqa xodimlar. «Ishchilar» kategoriyasiga bevosita mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatish bilan band bo`lgan xodimlar kiradi. «Rahbarlar» toifasiga korxona va uning tarkibiy tuzilmalari boshliqlari kiradi. «Mutaxassislar» toifasiga muhandis-texnik iqtisodiy-ijtimoiy va boshqa maxsus bilim talab qiluvchi kasb bilan shug’ullanuvchi xodimlar kiradi. Oxirgi «xizmatchilar tarkibiga kiruvchi boshqa xodimlar» toifasiga hujjatlarni rasmiylashtiruvchi, hisob-kitob, tekshiruv, xo`jalik xizmatidagi xodimlar (ish yurituvchilar, kotiblar, tabelchilar, hisobchilar va h.k.) kiradi.
Xodimlar soni ma’lum momentga (ma’lum kunga nisbatan) va davr oralig’i uchun aniqlanadi (o`rtacha miqdor sifatida). Ma’lum kunga nisbatan xodimlar soniga quyidagilar kiritiladi:
- ro`yxatda turgan xodimlar;
- boshqa korxonalardan ishga olingan o`rindoshlar;
- fuqarolik-huquqiy ega bo`lgan ishlarni bitim asosida bajaruvchi xodimlar.
Har kungi ro`yxatdagi xodimlar tarkibiga shtat jadvali asosida doimiy, mavsumiy yoki vaqtincha ishga qabul qilingan kishilar, shuningdek ish haqi olib ishlovchi shu tashkilot, korxona egalari ham kiritiladi.
O`rindoshlar ham qo`shiladi, lekin ularning mehnat daftari asosiy ish joyida saqlanadi.
Bitim asosida – maxsus yoki xo`jalik ishlarini bajaruvchi (remont, maslahat berish va h.k.) kishilar ro`yxatdagi xodimlarga kiritilmaydilar.
Ro`yxatdagi xodimlar soni korxona ixtiyoridagi har kungi mavjud bo`lgan mehnat resurslari salohiyati haqida fikr yuritish imkoniyatini beradi. SHu va boshqa ko`rsatkichlar momentli ko`rsatkichlar bo`lib, ularni soni har kuni o`zgarib turadi. SHuning uchun ma’lum iqtisodiy tahlilni amalga oshirish uchun (o`rtacha mehnat unumdorligi, o`rtacha ish haqi va h.k.). O`rtacha ro`yxatdagi xodimlar soni aniqlanadi. Buning uchun har kungi ro`yxatda turgan xodimlar sonini qo`shib, kalendar kunlar soniga bo`linadi (28, 29, 30, 31). Bunda shanba va yakshanba kunlar uchun juma kunida ro`yxatda turganlar soni olinadi. Agar korxona oy davomida to`liq ishlamagan bo`lsa ham o`rtachani aniqlashning bu usuli o`zgarmaydi.
Masalan: korxona 25 iyundan ishlay boshlagan. Ro`yxatdagi xodimlar soni quyidagicha bo`lgan: 25 iyun (seshanba) 200 kishi, 26 iyun (chorshanba) 200 kishi, 27 iyun (payshanba) 203 kishi, 28 iyun (juma) 209 kishi. Oyning oxirgi ikki kuni (29 va 30) dam olish kunlariga to`g’ri kelgan. U holda

Har kungi ro`yxatdagi xodimlar soni ishga kelgan va kelmaganlardan tashkil topadi, shuning uchun kelganlar va kelmaganlar sonini qo`shib, kalendar kunlar soniga bo`linadi.
Masalan, korxona bo`yicha quyidagi ma’lumotlar mavjud (kishi/kunlar): ishga kelishlar soni - 3010, ish kunlari kelmasliklar soni - 70, dam olish va bayram kunlari ishga kelmaslik – 1600. U holda

Bir necha oylardan iborat davr uchun o`rtachani aniqlash o`rtacha tortilgan arifmetik formulasidan foydalaniladi.
(I chorakda o`rtacha ro`yxatdagi xodimlar soni 612 kishi: aprelda 610 kishi, mayda 610 kishi, iyunda 604 kishi. U holda,

Mehnat resurslaridan foydalanish darajasini tahlilini uch xil yo`nalishda amalga oshiriladi:
- soni bo`yicha;
- ish vaqti bo`yicha;
- mehnat unumdorligi bo`yicha.
Soni bo`yicha korxonada mehnat potenstialidan foydalanishni o`rganish uchun ro`yxatdagi xodimlar sonidan foydalanish koeffitsienti aniqlanadi

Keyingi yo`nalishlar bo`yicha tahlil keyingi bo`limlarda ko`riladi.
Ishchi kuchi harakatini vaqt bo`yicha, korxonalar bo`yicha intensivligini o`rganish maqsadida quyidagi nisbiy ko`rsatkichlar aniqlanadi:

Qabul qilish K^t =