15-mavzu. Og‘zaki muloqot va uning xususiyatlari mashg’ulot rejasi

     2. Yozma  muloqot.  

      Nutqning o`ziga xos turlari mavjud – tashqi, ichki, og`zaki, yozma va xokozo. 

Kommunikativ  jarayonda  o`zaro  munosabatga  kirishuvchilarni  bir-birlari 

tushunishlari  juda  muhimdir.  Buyuk  frantsuz  yozuvchisi  Antuan  Sent  Ekzyuperi 

«Muloqot  bu  shunday  ne’matki,  u  orqali  inson  lazzatlanadi  deb  yozgan  edi. 

So`zning mohiyati haqida Sa’diy «Aqlmisan yoki ahmoq, kattamisan yoki kichik 

buni biror so`z aytmaganigcha bila olmaymiz» degan edi. 

     Yozma  nutq  insoniyat  tarixida  og`zaki  nutqdan  ancha  keyin  paydo  bo`lgan. 

Yozma 

nutq 

fanda 

foydalaniladigan 

murakkab 

umumlashmalarning 

rivojlantirishida, badiiy timsollarni etkazishda muhim rol’ o`ynaydi. Nutq o`zining 

fizologik  negiziga  ko`ra  eshitish  va  harakat  analizatorlari  faoliyatini  bajaradi. 

Nutqni  programmalashtirish  –  nutqiy  ifodaning,  ya’ni  kishi  bildirmoqchi  bo`lgan 

fikrning ma’naviy o`zagini tuzishda 

birinchi bosqich hisoblanadi

, ikkinchi bosqich 

jumlaning sintaktik strukturasini tuzishdan iboratdir. 

      

      3. Muloqot texnologiyasi va texnikasi. 

         

Muloqot  texnikasi  –  bu  kishining  shaxsiy  madaniyati,  uning  bilimlari,  uquvi, 

har tomonlama nazariy tayyorgarligi, ta’lim va tarbiya berish usullarini oʽz nutqi 

orqali ifodalash demakdir. 

      Muloqot  texnikasi  tugʻma  iste’dod  yoki  nasldan  naslga  o‘tuvchi  xususiyat 

emas.  Balki  izlanish,  ijodiy  mehnat  mahsulidir.  Ushbu  faoliyat  zaminida  ijodiy 

mehnat  yotadi.  Shuning  uchun  ham  muloqot  mahorati  hamma  uchun  standart, 

ya’ni  bir  qolipdagi  ish  usuli  emas,  balki  u  har  bir  kishining  oʽz  ustida  ishlashi, 

ijodiy mehnati jarayonida tashkil topadi va rivojlanadi. Muloqot texnikasini san’at 

va mahorat deb tushunish to‘gʻriroq boʻladi. Chunki nutqiy san’at – bu qandaydir 

---

qoʻl bilan tutib boʻlmaydigan, balki fahm-farosat bilan amalga oshiriladigan xatti-

harakatdir. 

       Muloqot  texnikasining  zaruriy  sharti  -  bu  oʻqituvchining  oʽz  e’tibori  va 

oʻquvchilarning e’tiborlarini boshqara olish demakdir. U 2 omilga bogʻliq boʻladi: 

Mehnat - bu behad izlanish va o`z ustida ishlash, qilgan ishlaridan xursand boʻlish, 

boshdan  kechirilgan  quvonchdan  qanoat  hosil  qilish.  San’at  -  bu  qandaydir  qoʻl 

bilan ushlab boʻlmaydigan, aql farosat bilan amalga oshiriladigan xatti-harakat.       

       Muloqot texnikasida uchraydigan kamchiliklar:  

1.Nuqsonli ovoz  

2.Tovushni noaniq aytish  

3. Nafas olishdagi tartibsizliklar  

4.Nutq tempi, tezligini to‘gʻri belgilamaslik.  

        Muloqot texnikasining tarkibiy qismlari:  

        1.Muloqot  madaniyati  -  savodli  gapirish,  oʽz  nutqini  chiroyli  va  tushunarli, 

ta’sirchan qilib bayon etish, oʽz fikr va his- tuygʻularini soʽzda aniq ifodalash.            

         2.Mimik  pantomima  -  aniq  imo-ishora,  ma’noli  qarash,  ragʻbatlantiruvchi 

yoki iliq tabassum.  

         3.Hissiy  holat  -  jiddiylik  darajasi,  xayrxohlik  kayfiyatini  saqlash,  oʽzining 

hissiy holatini tashkil etish. 

 

    1-mashq. Quyidagi so’zlardan ma’nodoshlik qatorlari tuzib yozing.  

     Ko’p,  ayb,  bahs,  sovg’a,  mo’l,  tanqis,  osmon,  uy,  odim,  ko’k,  kulba,  bahor, 

yashirin,  ancha,  hadya,  o’g’rincha,  talay,  pinhona,  munozara,  tortiq,  kamchil, 

jinoyat,  tortishuv,  armug’on,  taqchil,  xufiya,  tuhfa,  maxfiy,  falak,  qasr,  qadam, 

ko’klam. 

     

     2-mashq. Quyida berilgan iboralarga zid ibora topib yozing. Ularning har biriga 

gap tuzing. 

     1. Og’zi qulog’ida –  

2. Qo’y og’zidan cho’p olmagan –  

---

3. Tili achchiq –  

4. Yog’ tushsa, yalagudek –  

5. Ko’ngli oq –  

6. Ishqi tushdi –  

7. Yuragi qisdi –  

8. Mum tishlamoq –  

9. Dunyodan o’tmoq –  

10. Dunyoni suv bossa, to’pig’iga chiqmaslik –  

 

1-  topshiriq.  Zid  ma’noli  so’zlar  qatnashgan  xalq  maqollaridan  10  ta  yozing, 

ma’nosini izohlang. 

 

2-topshiriq. Mavzuni o’rganib, quyidagi topshiriqlarni bajaring. 

1. Verbal muloqot tushunchasini izohlang. 

2. Noverbal muloqot tushunchasini izohlang.  

2. Yozma  muloqot tushunchasini izohlang. 

3. Muloqot texnologiyasi va texnikasi haqida ma’lumot bering. 

4. Muloqot texnikasining zaruriy sharti haqida ma’lumot bering.