15. Ytm larda stansiyalarni joylashtirish variantlarining texnik-iqtisodiy taqqoslash Reja

Platformalar kengligi, m
Stansiyalardagi platformalar soni
Iokogama — Xakata	Omiya — Morioka	Kumagaya — Niigata	Jami
			Soni	%
Asosiy yo'l bilan yonma-yon	8	4	—	—	4	4,2
Asosiy va qabul qilish yo'llari orasidagi orol	10	16	6	3	25	26,3
Qabul qilish va jo'natish yo'li bilan yonma-yon	7—7,5	22	13	6	41	43,2
Qabul qilish va jo'natish yo'llari orasidagi Orol	9,5	10	8	7	25	26,3
Jami	—	52	27	16	95	100

15.2. Yaponiya alohida punktlarni joylashtirish talablari

Yaponiyadagi asosiy tezyurar liniyalarda qabul qilish va jo‘nash yo‘llari yuqoridagi jadvalda keltirilgan.

Yaponiyada tezyurar temir yo‘lni loyihalash va qurish tajribasini o‘rganish quyidagi xulosalar chiqarishga imkon beradi:
- stansiyalar qurilishi faqat aholini tezyurar poyezdlardagi tashishlar bilan maksimal qamrab olish asosida belgilash;
- tezyurar temir yo‘llarning alohida punktlari va shaharlarning hududlari yo‘lovchilarni bir liniyadan ikkinchisiga o‘tkazishda eng katta qulaylik yaratish uchun yo‘l kengligi 1067 mm bo'lgan ekspluatatsiya qilinadigan temir yo‘l stansiyalarining joylashuvi bilan belgilash ;
- stantsiyaning yo‘l qurilishi kichik hajmda ko‘zda tutilgan (asosan, asosiylaridan tashqari, ikkita qabul qilish va jo‘natish yo‘llari, ba’zi stantsiyalarda - nosoz poyezddan xizmat ko‘rsatishga yaroqli poyezdga o‘tishni tashkil qilish uchun uch yoki to‘rtta yo‘l mavjud poyezd); uch va to‘rtta qabul qilish-jo‘natish yo‘nalishlari bo‘lgan stansiyalar sonining ko‘payishi tendentsiyasi mavjud;
- asosiy yo‘llarga strelkalar yotqizish yuqori tezlikda harakatlanuvchi temir yo‘lning statsionar qurilmalariga joriy texnik xizmat ko‘rsatish bilan “okno” vaqtida poyezdlarning chiziqda harakatlanishini va yo‘l mashinalarining o‘tishini tashkil etishni hisobga olgan holda amalga oshirish;
- poyezdlar to‘xtovsiz harakatlanadigan stansiyalardagi yo‘lovchi platformalari
stansiyaning tashqi tomonida asosiy yo‘nalishdan bir tomonga yoki bir xil yo‘nalishdagi qabul qilish va jo‘natish yo‘llari o‘rtasida joylashgan; mahalliy sharoitlar tufayli bunday tartibga solish imkonsiz bo‘lgan alohida stantsiyalarda platformalar kengaygan holda qurilgan;
- asosiy yo‘llarda poyezdlarning asosiy yo‘llar bo‘ylab yuqori tezlikda harakatlanishini ta‘minlash uchun harakatlanuvchi elementlari bilan maxsus strelkalar yotqizilgan; Yaponiya tezyurar temir yo'llarida qo‘llanilmagan;
- barcha vokzallarda xizmat ko‘rsatish va texnik binolar (kutish zallari, chiptalar, pochta va bagaj xonalari), qoida tariqasida, tezyurar temir yo‘l stansiyalari relslari va platformalari ostida joylashgan;
- yuqori tezlikdagi liniyalarning statsionar qurilmalariga joriy texnik xizmat ko‘rsatish uchun yuqori tezlikdagi liniyalarga xizmat ko‘rsatish uchun tegishli yo‘l ishlab chiqilgan maxsus chiziqli bazalar va mexanizatsiyalash vositalari nazarda tutilgan; Bunday bazalarning tutashuv yo‘llarini ulash asosiy yo‘llar bilan kesishgan joyda yoki maxsus (vaqtinchalik yo‘lda) yordamida cho‘zilgan zarur yo‘l o‘tkazgichlari bo‘lgan eng yaqin stantsiyalarga amalga oshiriladi.
Fransiyada poyezdni yuqori tezlikda harakatlanishini uchun dispetcherlik chiqishlari va qo‘shni bog‘lovchi yo‘llar soatiga 200 km gacha bo‘lgan og‘ish tezligi bilan harakatlanish imkonini beruvchi 1/65 markali ko‘ndalang strelkalar yordamida yotqizilgan.
Tezyurar liniyalarning mavjud liniyalar bilan kesishgan nuqtalarida tezyurar poyezdlarning ular bo‘ylab oddiy temir yo‘llar tarmog‘iga o‘tishiga imkon beruvchi tutashtiruvchi yo‘llar yotqizildi. Parijdan Liongacha bo‘lgan liniyaning asosiy qismlarida, umumiy masofasi 36 km bo‘lgan TGV poyezdlari eski tuzilmaning yo'llaridan boradi. Bu mavjud stansiya majmualaridan foydalanish va kapital xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. Bunday magistrallarni ishlatadigan va quradigan boshqa mamlakatlar orasida Germaniya, Italiya va Ispaniyani alohida ta’kidlash kerak.
Germaniyada YTM aralash trafik uchun qurilgan; ular tezyurar yo‘lovchi poyezdlaridan tashqari, tezyurar yuk poyezdlarida ham foydalanishlari mumkin. Bu taxminan har 25 kmda bosib o‘tish nuqtalarini qurishni talab qildi. Quvib oʻtish punktlaridan tashqari, asosiy yoʻllar oʻrtasida oʻrtacha 7 km dan keyin ikkita dispetcherlik chiqish yoʻllari yotqiziladi, anʼanaviy liniyalar bilan kesishgan joyda esa yoʻlovchi va yuk tezyurar poyezdlarining bir liniyadan ikkinchisiga chiqishi uchun tutashtiruvchi yoʻllar quriladi.
Fransiya va Yaponiya tezyurar liniyalarining uzoq muddatli samarali ishlashi, shu asosda alohida punktlarni joylashtirish tamoyillari va sxemalarida sezilarli o‘zgarishlarsiz yangi tezyurar liniyalar loyihalarini ishlab chiqish muhandislik yechimlari qabul qilinganidan dalolat beradi. Birinchi yuqori tezlikdagi liniyalar uchun ushbu mamlakatlarning o‘ziga xos shartlariga javob beradi.
Mamlakatimizda kelajakdagi tezyurar temir yo‘llarining alohida nuqtalarining joylashuvi va sxemalari masalasiga o‘tadigan bo'lsak, uni Rossiya sharoitlariga nisbatan hal qilish yo‘llarini aniqlash kerak. Mahalliy dizayn va tadqiqot va ilmiy ishlanmalarda 1987-1998-yil fransuz tushunchasi asos qilib olindi. Tezyurar temir yo‘l zonasida joylashgan shaharlar aholisiga xizmat ko‘rsatish uchun ayrim poyezdlar tezligi pasaytirilgan mavjud liniyalarga kirishi ko‘zda tutilgan, buning uchun tezyurar liniyalarning ushbu liniyalar bilan kesishgan joylarida yoki ularning yaqin joylashgan joylarida, yo‘llarni bir-biriga bog‘lovchi yo‘nalishlar yo‘l o‘tkazgichlar yotqizilgan.
Belgilangan turdagi alohida punktlarning mumkin bo‘lgan marshrut sxemalari quyida ko‘rib chiqiladi.

15.1-rasm. Poyezdlarni burish uchun aylanma yo‘lovchi zonasi yo‘lovchi stansiyasining sxemasi:
I, II - asosiy yo‘llar; 1 - stantsiya; 2 - piyodalar tunneli; 5 - tortish podstansiyasi; 3-6 - yo‘lovchi poyezdlarini qabul qilish va jo‘natish yo'llari; 7 - yuk poyezdlarini qabul qilish va jo‘natish yo‘llari; 8 - xavfsizlik joyi; 9 - zona poyezdlarining aylanmasi uchun halqa uchastkasi; 10-13 - zonali poyezdlar uchun; 14 - yo‘lovchi platformalari; 15 - konteyner platformasi; TXKP - doimiy qurilmalar uchun texnik xizmat ko‘rsatish punkti.
Yuqori tezlikli liniyalarni tarmoqlanish va ulash joylarida alohida nuqtalar
O‘zbekiston uchun istiqbolli yuqori tezlikdagi temir yo'llarining tarmoq diagrammasini ko‘rib chiqish bir qator nuqtalarda liniyalarni tarmoqqa ajratish zarurligini ko‘rsatadi. Shunday qilib, Toshkent-Samarqand yo‘nalishi bo‘yicha bir nechta bunday ajratish punktlari mavjud.
YTM og‘ishlari yo‘lni ishlab chiqmagan postlarda ham, trek ishlab chiquvchi alohida nuqtalarda ham amalga oshirilishi mumkin. Agar kerak bo‘lsa, yo‘l rivojlanmagan postlarda asosiy yo‘nalishning asosiy yo‘llari orasiga dispetcherlik boshqaruvi bo‘ladi.
Yuqoridagi talablarni hisobga olgan holda, yo‘lovchi operatsiyalari bilan oraliq uzel stantsiyalarining sxemalarini taklif etadi.



15.2-rasm. Uzel oraliq yo‘lovchi stansiyalarining sxemalari: a - yuk platformasiz; b - yuk platformasi bilan; 1,2 - platformalar; I, II - asosiy yo‘llar; 3-6 - yo‘lovchi poyezdlarini qabul qilish va jo‘natish yo'llari; 7 – yuk poyezdlarini qabul qilish va jo‘natish yo‘li; 8 - xavfsizlik; 9 – to‘pik yo‘l.


Nazorat savollar:

1. 
   “Tokaydo” tezyurar liniyasi dastlab nechta stansiyadan iborat bo‘lgan?
   
2. 
   Yaponiyada "Tokaydo" birinchi liniyasining davomi bo‘lgan ikkinchi tezyurar “Sanyo” temir yo‘lini loyihalash va qurish jarayonida Sanyo Shinkansen liniyasida nechta stansiya qurildi?
   
3. 
   Yaponiya tezyurar temir yo‘llarida yo‘lovchilarning vaqt yo‘qotilishini kamaytirish uchun dispetcherlik chiqishlari va qo‘shni bog‘lovchi yo‘llar soatiga 200 km gacha bo‘lgan og‘ish tezligi bilan harakatlanish imkonini beruvchi qanday markali strelkalar yordamida yotqizilgan?
   
4. 
   Yaponiyada tezyurar temir yo‘lni loyihalash va qurish tajribasini o‘rganish orqali qanday xulosalar chiqarish mumkin?
   
5. 
   Iokogama — Xakata liniyasidagi stansiyalarda yo‘lovchi platformalar soni nechta?