16- mavzu: Fazoda mo'ljal olishni shakllantirish vazifalari o'ziga nisbatan tinch va harakat holatidagi asosiy yo'nalishlari farqlash Reja

16- Mavzu: Fazoda mo'ljal olishni shakllantirish vazifalari o'ziga nisbatan tinch va harakat holatidagi asosiy yo'nalishlari farqlash
Reja:

1. 
   Fazo va fazoda mo’ljal olish haqida tushuncha
   
2. 
   Fazoda mo’ljalga olishni rivojlantirish uchun ta’limiy o’yinlar
   
3. 
   Fazoda mo’ljalga olishni shakllantirish vazifalari o’ziga nisbatan tinch va harakatlar holatidagi asosiy yo’nalishlarni farqlash
   
4. 
   Fazoda mo’ljal olishni rivojlantirish uchun ta’limiy o’yinlardan foydalnish.
   
5. 
   Fazoda mo’ljalga olish yo’llari.
   
6. 
   Fazoni idrok qilish va fazoda mo’ljal olishda so’zining roli.
   

Fazo va fazoda mo’ljal olish haqida tushuncha.
Suhbatning borishida tarbiyachi bolalar e’tiborini xarakterli detallarga karatadi. Masalan, mashina karalayotgan bulsin; oldinda kabina, orkada kuzov, pastda oldingi va keyingi gildiraklar.
Buyumlar tasvirlangan kirkma rasmlar, kubchalar mustakil ravishda detallardan (kismlardan) butunni tiklash imkonini beradi, ya’ni ob’ektning fazoviy buyumlarini (ustida-ostida, tagida-yukorisida, oldidan-orkasidan, bir tomoni - yon tomonidan va ikkinchi tomonidan) uzlashtirish imkonini beradi. Bolalar xali ob’ektning ung va chap tomonlarini farklay olishmaydi; bu murakkab malaka maktabgacha katta yoshda uzlashtiriladi. Kichik guruhda buyumning fazoviy xarakteristikasini tushunish kisman uzlashtiriladi.
U xolda, deb suraladi, bolalarni buyumlarga, boshqa odamga nisbatan muljal olishga urgatish zarur. “Uziga” nisbatan muljal olishning uzi yetarli bulishi mumkin. 3-javob. Tevarak -atrofimiz, ya’ni atrofimizdagi fazo, odamlar, xar xil buyumlar tuplami tulib-toshib yotibdi. Mana shu fazoda muljal olish ularning xar xil parametrlarini, jumladan, “oldidan”, “orkasidan”, “yonidan”,“ustidan”, “ostidan”, keyinrok buyumning “chap” yoki “ung” tomoni kabi parametrlarini xisobga olish majburiyatini yuklaydi.
Oldin uziga, sungra boshqa odamga, buyumlarga nisbatan karamakarshi tomonlarini ajratish, birinchidan, istikbolda bolaning fakat “uziga” nisbatangina emas, balki boshqa ob’sktlarga, boshqa odamga iisbatap muljal olish malakasini egallashnni ta’minlaydi. 4-javob. Sutka davomida tarbiyachi bolalar e’tiborini ular faoliyatlari xarakterlari bilan boglik kar xil vakt oraliklari urtasidagi munosabatlarga karatadi.

Tarbiyachi sutka kismini aytadi va bolalarning shu kismga mos keluvchi faoliyat turlarini sanab utadi, masalan: “Xozir ertalab. Siz gimnastika kildingiz, yuvindingiz, nonushta kilasiz” yoki “Xozir kunduzi. Kunduzi ota- onalarimiz ishlashadi, biz esa shugullanamiz” Tarbiyachi bitta bola bilan, kichik-kichik guruklar bilan sukbatlashib, ulardan kechasi, ertalab (uygonganlaridan keyin), kunduzi nima kilganliklarini gapirib berishni suraydi.

Elementar matematik tasavvurlarni rivojlantirishga bagishlangan mashgulotlarda bolaning sutka kakidagi tasavvurlari mustakkamlanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning kar bir vakt oraligi uchun xarakterli bulgan faoliyat turlari tasvirlangan rasmlar uzlariga kursatiladi va ulardan suraladi: “Rasmda tasvirlangan bolalar nima kilishmokda?”, “Buni ular kaysi vaktda kilishmokda?” Ushbu savollarga javob berish taklif kilinadi: “Sen kachon dam olasan? Sayr kilasan? Uxlaysan? va boshqalar. Kichkintoylarga kunduzi, kechasi, ertalab, kechkurun tasvirlangai rasmlarni sutkaning berilgan kismi uchun xarakterli bulgan amaliy faoliyatlari tavsiflangan kikoyalardan, she’rlardan parchalar ukishdan kam foydalanish mumkin.