16 -tema. U’les programmalar- proceduralar

16 -tema. U’les programmalar- PROCEDURALAR
REJA
1. U’les programma - proceduralar dúzilisi
2. Proceduralar quramındaǵı parametrler
3. Proceduradan paydalanıwdıń ayriqsha qásiyetleri
Funksiyanıń nátiyjesi onıń atına ózlestiriliwi shárt, biraq u’les programmanıń nátiyjeleri parametrler diziminde de beriliwi múmkin. Bul jaǵdayda funksiyadan emes, bálki procedura atlı u’les programmadan paydalanıladı.
Procedura bası tómendegi dúzılıwǵa iye:
Procedure
();
Prosedura atı nátiyjeni belgilew ushın isletilmaydi. Formal parametrler diziminde nátiyjeler var xizmetker sózinen keyin tipleri menen birgelikte beriledi.
Procedura funksiyaǵa salıstırǵanda ulıwmalaw bólekdastur bolıp, funksiyanı proceduraǵa aylandırıw múmkin hám proceduranıń nátiyjelik parametrleri bir neshe bolıwı múmkin (hátte 0 ge teń bolıwı da múmkin).
Proceduranıń kórinislerine mısal keltiremiz:
1) Procedure Úsh (a, b, c: Real ; var awa, hb, hc, má, mb, mc: real );
2) Procedure Sheńber (R: Real ; var c, d, s: real );
3) Procedure Max (var A, B, C: Real );
4) Procedure Beep (H, T: Word ).
Proceduraǵa shaqırıq qılıw tómendegi kóriniske iye:

()

Mısal.
1) Úsh (3, 5, 7); Úsh (x, y, z);
2) Sheńber (5. 1);
Funksiya hám procedurada formal hám haqıyqıy parametrleri arasında tómendegi ilayiqlılıqlar bolıwı kerek:
a) tipleri uyqas bolıwı, eger parametr strukturalar formasında bolsa ol jaǵdayda da formal hám haqıyqıy parametrler tipleri birdey bolıwı shárt;
b) olar san tárepten teń bolıwı múmkin;
v) beriliw keme-ketligi uyqas bolıwı.
(1 formal parametr 1-haqıyqıy parametr menen, 2-formal parametr 2-haqıyqıy parametr menen hám h.).
1-másele.
Prosedura quramda ulıwma parametrden paydalanmaslik múmkin hám sol jaǵday uichun mısal keltiremiz:

procedure A;

begin writeln ('************************');end;
begin A;end.
2-másele.
X, y -haqıyqıy sanlar. U’les programma -prosedura járdeminde olarǵa berilgen bahalardı almasriruvchi programma jaratıń. (Baha beriwde x=5 hám y=10 ǵa teń, posa programma atqarılıwında x=10 hám y=5 ke teń bolsın ).
var x, y:real ;
procedure almaslaw (xx, yy:real );
var orkat:real ;
begin
orkat:=xx; xx:=yy; yy:=orkat; writeln ('x=', xx:4:2); writeln ('y=', yy:4:2);
end;
begin
readln (x, y); writeln ('x=', x:4:2); writeln ('y=', y:4:2); almaslaw (x, y);
readln;
end.
3-másele.
Ax² +bx+c=0 teńleme sheshimlerin anıqlawda prosedura jáne onıń quramında funksiyadan paydalanıń.

var m, n, d:real ;

Procedure KvT (a, b, c:real );
var d, x1, x2, x:real ;
function diskr (bb, aa, cc:real ):real ;
begin diskr:=sqr (bb)-4*aa*cc; end;
begin
d:=diskr (b, a, c);
if d>0 then
begin
x1:= (-b+sqrt (d)) / (2*a); writeln ('x1=', x1:4:3);
x2:= (-b-sqrt (d)) / (2*a); writeln ('x2=', x2:4:3);
end
else
if d=0 then
begin x:= (-b+sqrt (d)) / (2*a); writeln ('x=', x:4:3);
end
else
if d<0 then
begin
writeln ('yechimga iye emes');
end;
end;
begin
readln (m, n, d);

KvT (m, n, d);

readln;
end.

4-másele.

200 dane sheńberdi ekranda quramında orayı tasodufiy noqatlarda jaylasqan hám radiusları 0..44 bahalardan birin qabıllawdı támiyinleytuǵın prosedura járdeminde suwretleytuǵın programma jaratıń.

uses graph;

var i, gd, gm:integer;

PROCEDURE Sheńber;

var p, s:real ;
begin
circle (random (getmaxx), random (getmaxy), random (45));
end;
begin
gd:=detect;
initgraph (gd, gm, ፄ);
for i:=1 tap 200 do
begin
setcolor (random (2000));
sheńber;
end;
readln;
END.

5-másele.

Prosedura járdeminde qosıw, ayırıw, kóbeytiw hám de bolıw ámellerin berilgen a hám b -haqıyqıy sanlar ushın orınlawshı programma jaratıń.

var a, b:real ;

procedure Ámeller (x, y:real );
var P, S, F, B:real ;
label 15, 20 ;
begin

S:=x+y; Writeln (x:5:2, ' +', y:5:2, '=', x+y:5:2);

F:=x-y; Writeln (x:5:2, ' -', y:5:2, '=', x-y:5:2);
P:=x*y; Writeln (x:5:2, ' *', y:5:2, '=', x*y:5:2);
if y=0 then goto 15 else
B:=x/y; Writeln (x:5:2, ' :', y:5:2, '=', x/y:5:2); goto 20 ;
15:writeln (x:5:2, '-ni 0 ge boፄlish múmkin emes');
20 : end;
Begin
readln (a, b);
ámeller (a, b);
readln;
end.

Bekkemlew ushın sorawlar
1. U’les programma - funktsiyanıń beriliwi hám funktsiyanıń atı.
2. Funktsiyanıń ayriqsha qásiyetleri
3. FUNCTION dıń formal hám haqıyqıy parametrleri.
4. Parametr-baha, parametr-ózgeriwshi, parametr-turaqlılıq túsinikleri.
5. U’les programma proceduranıń beriliwi hám proceduranıń atı.
6. PRECEDURE dıń formal hám haqıyqıy parametrleri.
7. Proceduranıń funktsiyadan ayırmashılıǵı.
8. Proceduranıń ayriqsha qásiyetleri

ASOSIY ADABIYOTLAR:

1. Slinkin D. A. Osnovi programmirovaniya na Turbo-Paskale: Uchebno-metodicheskoe posobie dlya studentov vuzov. Shadrinsk: Izd-vo Shadrinskogo pedinstituta, 2003.- 108-110 cs.
2. Faronov V. V. Turbo Pascal. — SPb.: VXV- Sankt-Peterburg, 2004.- 1056 c. (44-51 cc)
3. M. Ol. Ashurov, N. D. Xatkerxmedova. Turbo Pascal programmalastırıw tili. (stilistik qóllanba ), Tashkent TDPU - 2011 (102-112)