16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

4
Июнь
17
MARKAZIY OSIYO VA XITOY MUNOSABATLARI
Zuvaydullayev Shahzodbek 
Samarqand viloyati Narpay tuman 
64-maktab Tarix fani o‘qituvchisi
[e-mail]
[phone]
Annotatsiya: Ushbu maqolada Xitoyning Markaziy Osiyo mintaqasiga nisbatan ko‘zlagan 
geostrategik siyosati yoritilgan. Markaziy Osiyo davlatlarining dunyoning uch gegemon davlatlari 
Xitoy, Rossiya va AQSH ta’sir doirasiga tushib qolmasligi uchun o‘zlarining geoiqtisodiy 
konsepsiyasi ishlab chiqishi kerakligi bayon etilgan.
Kalit so‘zlar: ShHT, geostrategik siyosat, mintaqaviy barqarorlikni dastaklash, konsepsiya, 
mintaqa, manfaat
MARKAZIY OSIYO VA XITOY MUNOSABATLARI
Markaziy Osiyo geografik juhatdan bir vaqtning o‘zida Yevrosiyodagi O‘rta sharq, Osiyo 
Tinch okeani, Janubiy Osiyo hamda Yevropa kabi mintaqalarning geosiyosiy omili hisoblanib, 
ushbu hududda dunyoning deyarli barcha yetakchi davlatlari hamda shu bilan bir qatorda bir 
qancha mintaqaviy davlatlar ham o‘z manfaatlariga ega. 
Xitoy bilan Markaziy Osiyo mintaqasining madaniy, iqtisodiy, siyosiy va savdo sohalaridagi 
aloqalari “Buyuk Ipak yo‘li” davridan boshlangan. G’arb siyosatshunoslari fikricha SSSR 
parchalangandan so‘ng paydo bo‘lgan bo‘shliqni Xitoy to‘ldiradi deb taxmin qilishgan edi. 
Lekin bu taxmin o‘zini oqlamadi. Xitoy bir necha yil davomida Markaziy Osiyoda bo‘layotgan 
voqealar rivojini kuzatib bordi. 2001-yilda tashkil etilgan Shanxay Hamkorlik tashkiloti (SHHT) 
Xitoyning mintaqaga nisbatan uzoq yillar davomida tayyorlab borgan muhim strategik geosiyosiy 
tadbiri edi. U SHHT ga tayangan holda mintaqadagi muammolarni hal qilishda faol ishtirok 
etish va shuningdek Markaziy Osiyo tabiiy resurslaridan foydalangan holda o‘zining strategik 
manfaatlarini amalga oshirishdan iboratdir.
Boshqa yirik davlatlar kabi Xitoyning ham Markaziy Osiyoga nisbatan asosiy geostrategik 
siyosati quyidagilardan iboratdir:
•
Chegaralar xavfsizligini ta’minlash;
•
Terrorchilik, ayirmachilik va ekstremizmga qarshi kurash;
•
Markaziy Osiyoni barqaror strategik orti rolini saqlab qolishni kafolatlash;
•
Markaziy Osiyoning energetik resurslari Xitoy uchun ochiqligi kafolatlanishi;
•
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan doʻstona aloqalarni rivojlantirish;
•
Mintaqaviy barqarorlikni dastaklash.
Xitoyning Markaziy Osiyo mintaqasiga bo‘lgan qiziqishlari va manfaatlari harbiy, siyosiy, 
iqtisodiy va madaniy sohalarda yanada chuqurlashadi va rivojlanadi. Xitoy mintaqaviy 
barqarorlikni yuqori baholaydi. Xitoy nuqtayi nazaridan barqarorlik normal hamda mintaqa 
bilan muqarrar siyosiy va iqtisodiy munosabatlarning zaruriy sharti sanaladi. Mintaqadagi har 
qanday beqarorlik Xitoyning manfaatlariga ziyon va tartibsizlik xatarini yaratadi. Shuning uchun 
Markaziy Osiyo buyuk davlatlarning jang maydoniga aylanishiga yoʻl qoʻymaslik darkor. Buyuk 
davlatlarning mintaqadagi qarama-qarshiligi Xitoy uchun maqbul emas. Bu bevosita Xitoy bilan 
qoʻshni boʻlgan mintaqani strategik keskinlik manbaiga aylantirishi mumkin. Albatta, shu kabi 
raqobat Chin manfaatlariga zid ravishda mintaqani beqarorlashtirishga qodir. Garchi Pekin 
mintaqada boshqa yirik davlatlar hozirligi va manfaatlari borligini tan olsa-da, u mintaqaning 
qandaydir buyuk davlat nazorat etishini istamaydi.
Agar biz dunyoning uchta qudratli davlatlarining Markaziy Osiyo mintaqasiga bo‘lgan 
geostrategik manfaatlariga umumiy xulosa qilsak quyidagi holat ko‘zga tashlanadi. Mintaqa 
uch buyuk davlatning markazidan o‘rin olgan. Ular bir-birlari bilan to‘qnashmaydilar va 
orqaga ham chekinmaydilar va Markaziy Osiyodagi vaziyatni saqlab qolishga o‘z harakatlarini 

---

16