16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
boshchiligidagi.komissiya.tarkibida.Turkistonda.bo‘ldi..1917-yil.aprelda.Petrograddan.Toshkentga.
qaytadi. va. siyosiy. voqealar. ichida. bo‘ladi..Turkiston. o‘lkasi. musulmonlari. Markaziy. Sho‘rosi.
raisi,.“Birlik.tug‘i”.(qozoqcha).gazetaning.muharriri..Turkiston.muxtoriyati.hukumatining.tashqi.
ishlar. vaziri. (1917-1918. yillar),. Bosh. vazir. (1918-yil. yanvardan). .. Muxtoriyat. qizil. askarlar.
tomonidan.tugatilgacha,.Mustafo.Cho‘qay.Toshkentga.kelib,.bolsheviklardan.yashirinadi..Keyin.
Tiflisda. musulmonlar. uchun. “Yangi. dunyo”,. “Shafaq”. gazetalarini. chiqardi.. 1919-yil. fevralda.
u.Yevropa. davlatlariga. maxsus. memorandum. bilan. murojaat. qilib,. Turkistondagi. istiqlolchilar.
kurashini.qo‘llab-quvvatlashga,.bolshevikcha.rejimni.ag‘darishga.ag‘darishga.chaqirdi..Mustafo.
Cho‘qay. muhojirlikda. yashab,. turli. xalqaro. anjumanlarda. ishtirok. etdi,. matbuotda. maqolalari.
bilan.qatnashib.turdi..Jumladan,.“Turkistondagi.milliy.kurash”.(Parij,1923).maqolasida.o‘lkaning.
mustaqillik.yo‘lidagi.vazifalarini.ko‘rsatib.berdi..“Turkistondagi.bosmachilik.harakati”.(London,.
1928).asarida.bu.harakat.milliy.istiqlol.kurashi.ekanligini.takidladi..“O‘rta.Osiyodagi.Sovetlar”.
(Parij.1928).kitobida.Turkistonda.o‘rnatilgan.Sovet.rejimining.asl.mohiyatini.ochib.tashladi.
1941. yilda. fashistlar. Sovet. Ittifoqiga. hujum. boshladi.. Urushning. boshlaridayoq. yuz.
minglab.sovet.kishilari.fashistlar.tomonidan.asir.olindi..Bu.kezlarda.Mustafo.Cho‘qay.Parijda.
yashardi.. Fashistlar. uni. zudlik. bilan. Berlinga. olib. kelishadi. va. asir. tushgan. turkistonliklardan.
harbiy. qismlar. tuzishni. talab. qilishadi.. Mustafo. Cho‘qay. bu. taklifni. qat’iyan. rad. etadi,. biroq.
asirlikdagi.yurtdoshlari.bilan.ko‘rishib,.qandaydir.yo‘llar.bilan.ularning.qismatini.engillatishga.
yordam.beradi..Shu.uchrashuvlarda.u.sil.kasalini,.yuqtirib.oladi..Kasal.zo‘rayib,.1941.yilning.27.
dekabrida.Mustafo.Cho‘qay.olamdan.ko‘z.yumadi..1942-yil.2-yanvarda.Berlindagi.musulmonlar.
qabristoniga.dafn.etilgan.
Foydalanilgan.adabiyotlar:
1..
Ozod. Sharafiddinov.. Mustafo. Cho‘qay,. Cho‘lpon,. Otajon. Hoshimiy.Hayotiy. lavhalar,.
xujjatlar,.rivoyatlar..“Sharq”.nashiryot..T-1993..B-10
2..O‘zbekistonning.yangi.tarixi,.2-kitob.“O‘zbekiston.sovet.mustamlakachiligi.davrida”,.T.,.
2000.
3..Rajabov.K,.Haydarov.M,.“Turkiston.tarixi”,.T.,.2002.
4.. Qosimov. F.. Rashidov. U.. Buxoroda. qarshilik. harakati. tarixidan. lavhalar.
(1920-1924-yillar).-T.,1994

---

136