16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
harakatda.qilgan.ishlari.kabi.qo‘shinni.shaxsan.boshqaradi.
Yiliga.bir.marta.qo‘shinlarning.umumiy.ko‘rinishi.o‘tkaziladi..Buxoroda.uni.amir.yoki.qus-
hbegi. olib. boradi,. viloyatlarda. bu. hokimga. topshiriladi.. Har. bir. askar. 10. tanga. uchun. min-
natdorchilik. bilan. odatdagi. to‘lovidan. tashqari,. taxminan. 8. rubl,. bu. askarlar. tomosha. qilishni.
o‘tkazib.yubormasliklari.uchun.o‘lja.kabi.ko‘rinadi,.chunki.belgilangan.kunda.bo‘lmagan.kishi.
minnatdorchilik.huquqini.yo‘qotadi..Buxorodagi.bu.ko‘rinishlar.har.doim.bir.haftadan.ko‘proq.
vaqt. davom. etadi,. chunki. bir. necha. yuz. kishi. bir. kunda. ko‘zdan. kechiriladi.. Ularni. shu. kuni.
juda. yaxshi. kiyingan. holda. ko‘rganingizda,. ular. juda. boy,. deb. o‘ylashingiz. mumkin,. lekin. bu.
ajoyib.kostyumning.shaffof.porlashdan.boshqa.narsa.emasligini.va.bir.necha.soatdan.keyin.ular.
o‘zlarining.latta-kiyimlarida.kiyinishini.anglab.yetgach,.illyuziya.tarqaladi..Buxorodagi.so‘nggi.
rus.elchixonasining.tashrifi.davomida.shahar.saroyi.va.darvozasini.qo‘riqlagan.barcha.askarlar.
qushbegidan.xalatlar,.salla.va.yangi.bosh.kiyimlarni.oldilar...
1
. . P.I.Demezon. O‘rta. Osiyo. g‘arbiy. mintaqasining. geografiyasi. va. etnografiyasiga. taaluqli.
qimmatli.ma’lumotlarni.ancha.to‘la.va.eng.haqiqiy.faktlar.hamda.sonlar.asosida.sanab.o‘tadi..
Buxoro.amirligidagi.barcha.bozorlar.va.ularning.qurilish.strukturasi.haqida.ham.ma’lumot.bera-
di..Buxorodagi.safari.davomida.Mulla.Jafar.nomi.bilan.faoliyat.yuritgan.elchi,.josuslik.ishlaridan.
tashqari.olim.sifatida.tadqiqot.ishlarini.ham.olib.borgan..Jumladan:
-Islom.dinining.farz.va.sunnatlarini.bajarish.orqali.masjid.va.madrasalar.haqida.ma’lumotlar.
to‘plagan;.
-O‘lkada. rus. tovar. va. mahsulotlari. uchun. yangi. bozor. mavjud. etish. sharoitlarini. o‘rganish.
barobarida,. Buxoro. amirligining. hunarmandchiligi,.dehqonchilik,. ipakchilik,. chorvachilik,. mol.
ayirboshlash,.ichki.savdo-sotiq,.shuningdek.tashqi.savdo.va.bu.orqali.davlatning.qay.darajada.
foyda.olayotganligigacha.bo‘lgan.ma’lumotlarni.o‘rgangan;
-Safari.davomida.har.bir.bozor.va.karvonsaroylarga.tashrif.buyurib,.amirlikning.chet.el.sa-
vdogarlariga.berilgan.imkoniyatlar,.qo‘yilgan.ta’qiqlar.(chekish.va.har.qanday.o‘yin-kulgu).va.
ularga.bo‘lgan.e’tibor.haqida.aniq.faktlarni.to‘plagan;
-Oddiy.xalq.vakillari.bilan.uchrashib.yuqori.qatlam.haqidagi.ma’lumotlarni.va.aksincha,.turli.
mansabdorlar.shaxslar.bilan.yaqin.aloqa.o‘rnatib.(kushbegi,.mudarris,.shayx.ul-islom).xalq.usti-
dan.o‘rnatilgan.nazorat.va.o‘lka.ijtimoiy.hayotiga.doir.jihatlarga.e’tibor.qaratadi;
-Buxoro.kushbegisining.yaqin.qarindoshi.uyida.yashab.turib,.amirlikning.harbiy.qo‘shini.va.
ularning. salohiyati. haqida. qimmatli(Rossiya. imperiyasi. uchun. ayni. muddao. bo‘lgan). axborot-
larni.qo‘lga.kiritadi;
-Amirlik. ijtimoiy. hayotiga. kirib. borib,. ularning. yashash. sharoitlari,. hamda. etnografiyasini.
o‘rganadi,.diniy.muqaddas.joylarga(mozorlar;.avliyolar,.azizlar.dafn.etilgan.qabristonlar;.ziyora-
tgohlar).tashrif.buyurib(g‘ayridinlar.uchun.ta’qiqlangan),.xalqning.diniy.tushunlarini.o‘rganadi;
-Bu.yerda.rus.hokimiyati.o‘rnatilishining.qay.darajada.mumkinligini.tahlil.qilib,.bu.haqdagi.
fikr-mulohazalari.qayd.etilgan.o‘zining.maxfiy.eslatmalaridan.birini.Orenburg.general-guberna-
tori.V.A.Perovskiyga,.ikkinchisini.esa.Imperator.Zoti.Oliylariga.shaxsan.taqdim.etadi.
. Bunday. aniq. xarakterga. ega. bo‘lgan. ma’lumotlar,. o‘zaro. ichki. va. tashqi. ziddiyatlarning.
mavjudligi.va.harbiy.kuchning.ustunligida.tez.orada.Rossiya.imperiyasining.xonliklar.va.Buxoro.
amirligiga.qarshi.harbiy.harakatlar.boshlanadi..Buning.natijasida.Turkiston.ruslar.ta’sir.doirasi-
dagi.hududga.aylantiriladi.
.Piter.Ivanovichning.kelajagi.haqida.qisqacha.to‘xtalsak,.Orenburgda.xizmat.qilganidan.keyin,.
1836-yilning.bahorida.Sankt-Peterburgga.keldi..Shu.yilning.18-aprelidan.boshlab.Tashqi.ishlar.
vazirligi.Osiyo.bo‘limi.Sharqshunoslik.bo‘limi.professori.etib.tayinlandi.(uning.ish.haqi.yiliga.
4.ming.rubl.bo‘lgan.edi)..P.I.Demezonning.ilmiy.hayoti.diplomatik.faoliyat.bilan.chambarchas.
bogʼliq.
Misol.uchun,.u.Rossiyadagi.missiya.tarkibida.bir.yil.(1840-1841).Tehronda.va.1841-yilning.
dekabrida. «Osiyo. departamentida. ikkinchi. o‘rinbosar». ining. diplomatik. lavozimiga. tayinlan-
1 
Записки о Бухарском ханстве (Отчеты П.И.Демезона и И.В.Виткевича). М.: Наука. 
1983

---

147