16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
TARIX DARSLARIDA MUTAFAKKIRLARNING HUQUQIY QARASHLARINI 
O‘RGANISH
Ruzimurodova Ozoda Otamurodovna,
Samarqand viloyati, Paxtachi tumani 
15 maktab, tarix fani o‘qituvchisi
Теlefon: [phone]
Inson.manfaati.va.huquqlarining.ustuvorligini,.xayrli.va.savobli.ishlarni.targ‘ib.etishdan.elimiz.
hurfikrliligi.va.tasavvufining.ko‘zga.ko‘ringan.namoyandasi,.mutafakkir.va.faqih.So‘fi.Ollohyor.
ham.chetda.qolmagan..Alloma.va.shoir.ijodiyotining.tahlili.shuni.ko‘rsatadiki,.u.o‘zining.hayot.
mazmunini. haqiqatga. yetishish,. unga. to‘siq. bo‘ladigan. jihatlarni. yengish. uchun. bajariladigan.
ma’lum.vazifalarni.bajarishdan.iborat.deb.bilgan..Allomaning.“Maslak.ul-muttaqin”,.“Sabot.ul-
ojizin”,.“Murod.ul-orifin”.asarlarida.insonparvarlik,.insonning.manfaatlari,.huquqlari.va.erkinliklari.
qadrlangan. hamda. jamiyat. oldidagi. burch. va. vazifalari. ham. belgilab. berilgan.. Shuningdek,.
adolatparvarlik,.haqiqatparvarlik.g‘oyalari.diniy-ma’rifiy.ruhda.talqin.etilgan..So‘fi.Ollohyorning.
“Sabot. ul-ojizin”. asarida. insofu. adolat,. tenglik. ulug‘lanadi,. zulm. va. shafqatsizlik,. xudbinlik,.
nopoklik,.nafs-havoga.berilish.shariat.nomidan.qoralanadi,.mehr.va.muruvvat,.pokko‘ngillilik,.
himmat.va.saxovat,.shirin.tillilik,.kamtarlik.fazilatlari.madh.etiladi..Faqihning.qoldirgan.asosiy.
huquqiy. asari. “Maslakul-muttaqin”. (“Taqvodorlar. maslagi”). hisoblanib,. ushbu. asar. bugungi.
kunda.islom.huquqi.va.odob-axloqi.masalalarini.o‘rganishda.muhim.manba.sifatida.qadrlanadi..
So‘fi.Ollohyorga.zamondosh,.o‘qimishli,.orif.shoirlardan.biri.uning.vafotiga.bag‘ishlab.marsiya-
tarix.yozgan..Bu.tarix-she’rdagi.tarix.moddasidan.abjad.hisobiga.ko‘ra.hijriy.1333-yil,.milodiy.
1724-1725-yil.chiqadi..Shu.tarix-marsiyada.So‘fi.Ollohyorning.islom.ma’naviyatida.tutgan.o‘rni.
yuksak.baholanib,.“Abu.Hanifai.vaqt.ast”-hanafiy.mazhabidagi.musulmonlarning.sardori.Imom.
A’zam. Jiloniy. (Giloniy). bilan. bir. qatorda. qo‘yiladi.. Ma’lumki,. Imom.A’zam. sunniy. (hanafiy).
musulmonlarining.rahnamosi.bo‘lib,.“Savodi.A’zam”.ilohiyot.kitobida.Qur’oni.Karim.va.Hadisi.
sharif. asosida. shariat. aqida. hamda. ahkomlarini. tartibga. solgan. fiqh. olimlarining. to‘ng‘ichidir..
Bu.asar.she’riy.shaklda,.fors.tilida.bitilgan.bo‘lib,.asosan.fiqh,.ya’ni.shariat.qoidalari,.e’tiqod.va.
axloq.kabi.masalalardan.bahs.etadi..Mutafakkir.ushbu.asarni.yaratishda.islom.olamidagi.yuzdan.
ortiq.sha’riyhuquqiy.manbalarga.murojaat.etib,.fiqhiy.masalalar.yuzasidan.naql,.rivoyat.va.fiqhiy.
masalalarning. javoblarini. keltirib,. shu. asosda. masalalar. hukmlarini. dalillaydi. va. xulosalaydi..
So‘fi.Ollohyorning.fikricha,.har.bir.kishining.mol-mulki.zakot.olinadigan.darajadagi.miqdorga.
yetsa,. zakot. berishi. shartdir.. Zakotlar. soliq. sifatida. podshohlik. tomonidan. tayinlagan. ushr.
oluvchi.mutasaddi.fuqarolar.tomonidan.amalga.oshirilgan..Zakotlar.o‘sha.davr.shariat.hukmiga.
binoan,. islom. diniga. mansub. kishilardan. mol-mulki. miqdorining. qirqdan. bir. qismi. sifatida.
olingan.. Davlat. tomonidan. zakot. va. boshqa. to‘lovlarning. soliq. sifatida. undirilishi. mamlakat.
tijoratchilarining. xavfsizligini. saqlash,. davlatning. moddiy. kuch. va. sarf-xarajatlarini. qoplash.
uchun.sarflangan..So‘fi.Ollohyor.asarining.zakot.kitobi.qismida.zakot.olinishi.mumkin.bo‘lgan.
mol-mulk. miqdori. to‘g‘risida,. tuya,. qo‘y,. chorva. mollari. zakot. miqdori. to‘g‘risida,. tillo. va.
kumushning.zakoti,.ushr.oluvchi.shaxslarning.vazifalari.haqida,.konlar.zakoti,.ushriy.va.xarojiy.
yerlardan.olinadigan.soliqlar.hamda.zakot.sarf.qilinadigan.ba’zi.o‘rinlar.haqida.hukmlar.bayon.
etilgan..Faqih.hukmlarida.fuqaroning.yoki.oilaning.shaxsiy.moddiy.ehtiyojlarini.qondirish.uchun.
zarur.bo‘lgan.mol-mulkni.emas,.balki.ma’lum.miqdorga.yetib,.fuqaroga.foyda.keltiradigan.mol-
mulklar.nazarda.tutilganligini.ko‘rishimiz.mumkin..Shu.bilan.birgalikda,.adolatparvarlik.jihatidan.
mol-mulk.egasining.huquq.va.manfaatlariga.zarar.keltiruvchi.jihatlarni.istisno.qilish.holatlari.ham.
nazarda.tutilgan..Mutafakkirning.ta’kidlashicha,.davlat.sarf-harajatlaridan.tashqari.zakotning.sarf.
qilinishi.lozim.bo‘lgan.ba’zi.o‘rinlari.ham.mavjud.bo‘lgan..Masalan:.zakot.kambag‘al.kishilarga,.
hech.narsasi.bo‘lmagan.bevabechoralarga,.zakot.yig‘uvchi.mutasaddi.shaxslarga.oylik.ish.haqi.
sifatida,.qullarni.xo‘jayinlaridan.ozod.qilish.ishlariga,.fuqaro.qarzdor.bo‘lsa-yu,.qarz.to‘lashga.
hech.narsasi.bo‘lmagan.kishilarga,.hajga.boraolmagan.kishilarga.sarflangan..So‘fi.Ollohyorning.
insonparvarlik. va. adolatparvarlik,. mehr-oqibat,. xayrusaxovat,. rahmdillik,. insof,. halollik. va.

---

152