16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
orqaga. ketishi. sabablari. tabiiy. xaritalar. orqali. osonroq. va. aniq. misollar. va. dalillar. bilan.
tushuntirishda.qo‘l.keladi..Tabiiy.xaritalar.hududning.qanday.geografik.sharoitda.joylashganligini,.
ya’ni. tog‘li,. cho‘l,. tekislik. yoki. boshqa. tabiiy. komponentlarini. ko‘rsatadi.. Misol. tariqasida,.
qadimgi.xalqlar,.asosan,.daryolar.yaqinida.tezroq.rivojlanganligini.faqat.og‘zaki.aytsak,.o‘quvchi.
shu.ma’lumotni.eslab.qoladi,.lekin.dunyo.tabiiy.xaritasida.Qadimgi.Misr,.Mesopotamiya,.Hind.
vodiysi,.O‘rta.Osiyo,.Xitoy.hududlarida.daryolar.atrofida.paydo.bo‘lgan.shaharlar.belgilangan.va.
o‘sha.davrda.dunyoning.boshqa.hududlari.deyarli.bo‘m-bo‘shligiligini.ko‘rgan.o‘quvchi.berilgan.
ma’lumotni.nafaqat.eslab.qoladi,.balki.aniq.tasavvur.qiladi..
Tabiiy. xaritalarning. uch. ulchamli. variantidan. foydalanish. tarix. darsini. yanada. qiziqarli.
bo‘lishiga.sabab.bo‘ladi..Kompyuter.grafikasida.uch.ulchamli.xaritalar.hozirgi.paytda.nashriyotlar.
tomonidan.ishlab.chiqilmoqda..Uch.o‘lchamli.xaritadan.ayniqsa.urushlar.vaqo‘zg‘olonlar.borishi.
mavzularini.tushuntirishda.asqotadi..Uch.o‘lchamli.grafika.hududdagi.tog‘lar,.cho‘llar,.o‘rmonlar.
va. boshqa. tabiiy. komponentlarni. xuddi. jonli. tarzda. ko‘rganday. taassurot. qoldiradi.. Misol.
tariqasida. Qadimgi.Yunoniston. tarixidan. Fermopil. jangini. olishimiz. mumkin.. Ushbu. jangning.
hal.qiluvchi.pallasi.forslarning.tog‘lar.orasidagi.daradan.kirib.kelishi.va.shu.paytda.kam.sonli.
yunon. jangchilari. tog‘. qiyalaridan. dushmanga. hujum. qilishidir..Aynan. shu. urush. pallasini. uch.
o‘lchamli.xaritada.tog‘lar,.dara.va.tog‘ning.yunonlar.joylashgan.joylarini.oddiy.xaritadan.ko‘ra.
uch.o‘lchamli.xarita.ancha.esda.qolarli.bo‘ladi.
Gif. formatidagi. xaritalar. keyingi. yillarda. tarixchi. o‘qituvchilar. orasida. ommalashmoqda..
Bu. formatdagi. xaritalarni. afzalligi. shundan. iboratki,. ular. bir. necha. rasm-xaritalarning. bitta.
animatsiyali..gif.shakliga.keltirilib,.ma’lum.bir.hududdagi.ma’lum.vaqt.oralig‘idagi.o‘zgarishlarni.
bitta.faylda.ko‘rsata.olishidir..Ya’ni.bitta..gif.formatidagi.xarita.xuddi.video.tasvirda.qandaydir.
harakatlar. bo‘lganiday. animatsion. harakatlar. bo‘ladi.. Misol. tariqasida. Amir. Temur. davlati.
sarhadlari. kengayishini. 2. minut. davom. etadigan. .gif. formatida. ko‘rsatishimiz. mumkin.. Eng.
boshida.tasvirda.faqat.Samarqand.atroflariga.egalik.qilganligi.ko‘rsatiladi,.keyin.tasvir.o‘zgarib.
butun. Movoraunnahr. idoar. etilishi,. keyin. shu. tarzda. keyingi. har. bir. qo‘lga. kiritilgan. hudud.
asosiy.hududga.qo‘shib.olinganligi.ko‘rastiladi..Har.bir.tasvir.yangilanganda.hudud.kengayishi.
xaritada.aks.etaveradi..Qo‘shimchasiga..gif.xaritada.hududlar.qo‘shib.olingan.yillarni.va.bo‘lib.
o‘tgan.jang.yo‘nalishlarini.ham.ko‘rsatish.mumkin..
Kontur. xaritadan. esa,. o‘tilgan. mavzuni. mutahkamlashda. foydalanish. yaxshi. samara. beradi..
O‘quvchilarga.kontur.xarita.beribo‘tilgan.mavzu.bo‘yicha.ma’lum.bir.davlatlar.yoki.shaharlarni.
xaritaga. chizishni. topshiriq. qilib. berilsa,. o‘quvchi. topshiriqni. bajarish. orqali. o‘qituvchi. dars.
davomida.ko‘rsatgan.xaritalarni.eslab.qo‘lidagi.kontur.xaritaga.chizadi..
Tarix. darslarida. elektron. xaritalardan. foydalanish. dars. samaradorligini. oshiradi. va. mavzuni.
o‘quvchilar.xotirasida.oson.saqlab.qolinishga.beqiyos.yordam.beradi.

---

25