16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
TARIX FANINI O‘QITISHDA INNAVATSION XARITALARDAN FOYDALANISH
Axmatova Gulruh Sherqul qizi 
Qashqadaryo viloyati Dehqonobod tumani
23-maktab tarix fani o‘qituvchisi
Annotatsiya: Tarix.fanini.o‘qitishda.xaritalardan.foydalanish.dars.samaradorligini.oshiradi..
Maqolada.tarix.darsida.turli.xil.xaritalar.va.rasmlardan.foydalanish.usullari.haqida.so‘z.yuriti-
ladi..Siyosiy.xaritalar,.tabiiy.xaritalar,.uch.o‘lchamli.(3D).xaritalar.va..gif.formatidagi.xaritalar.
qaysi.turdagi.mavzularni.tushuntirishda.samarasi.ko‘proq.ekanligi.misollar.bilan.berilgan..Kon-
tur.xaritalar.esa.o‘tilgan.mavzuni.mustahkamlashda.ishlatilishi.yozilgan..
Kalit so‘lar: siyosiy.xarita,.tabiiy.xarita,.uch.o‘lchamli.xarita,..gif.formatidagi.xarita,.kontur.
xarita,.tarix,.samaradorlik
Tarix. fanini. maktablarda,. litsey. va. kollejlarda. o‘qitilganda. fanni. va. mavzuni. o‘quvchilar.
tasavvurida.kengroq.yoritish.va.ularning.xotirasida.umrbod.saqlanib.qolishi.masalasi.ko‘pchilik.
tarix.o‘qituvchilari.uchun.juda.muhim.hisoblanadi..Bu.masalaga.oddiy.o‘quvchi.nuqtai.nazaridan.
kelib.chiqib.yondoshsak,.o‘quvchilar.tarix.mavzusi.qanday.holatda.va.qaysi.vositalar.yordamida.
tushuntirilganda. yaxshi. tushunishi. va. eslab. qolishini. e’tiborga. olishimiz. kerak. bo‘ladi.. Ushbu.
vaziyatda.bizga.tarixga.oid.xaritalar.va.rasmlar.qo‘l.keladi..Xaritalar.mavzuda.gap.borayotgan.
davlat,. xalq. yoki. boshqa. tarixiy. voqeaning. geografik. joylashuvi. haqida. o‘quvchida. taassurot.
uyg‘otadi.va.tabiiyki,.o‘quvchi.mavzudagi.davlat.yoki.xalqning.o‘zi.yashab.turgan.joyga.nisbatan.
uzoq-yaqinligiga. qiziqadi.. Tarix. fanida. rasmlardan. foydalanish. o‘quvchi. mavzuni. ko‘z. oldiga.
keltirishida. juda. muhim. ahamiyatga. ega.. O‘quvchi. tarixda. odamlar. yashagan. manzilgohlar. va.
ish.qurollarini.rasm.yordamida.tasavvur.qila.oladi.
Hozirgi. paytda. xaritalarning. turlari. ko‘p. va. ulardan. tarix. darslarida. unumli. foydalansa.
bo‘ladi.. Siyosiy. xaritalar,. kontur. xaritalar,. tabiiy. xaritalar. va. zamonaviy. uch. o‘lchamli. (3D).
xaritalar. va. .gif. formatidagi. xaritalardan. tarix. darsida. mavzuni. yoritishda. samarali. usullarda.
ishlatib,.mavzuni.o‘quvchiga.oson.va.qulay.tarzda.tushuntirish.mumkin..Albatta,.har.bir.mavzuni.
xarakteridan.kelib.chiqib,.aynan.shu.mavzuga.mos.keladigan.xaritalar.tanlash.kerak..Bunda.bir.
necha. omillarni. hisobga. olish. kerak:. o‘quvchilar. yoshi,. mavzuning. qaysi. davrga. oidligi.. Sinf.
xonaning.texnik.jihozlanishiga.qarab.elekrton.va.qog‘oz.ko‘rinishidagi.xaritalardan.foydalanish.
maqsadga. muvofiq. bo‘ladi.. Elektron. xaritalar. ikki. va. uch. o‘lchamli. shakllarda. tayyorlansa. va.
o‘quvchilarga.ko‘rsatilsa,.albatta,.bu.pedagogik.usulning.samarasi.yaqqol.ko‘rinadi..
Tarix. fanida. mavzuni. yoritshda. ishlatilishi. mumkin. bo‘lgan. xaritalar. turlarini. va. ular. qaysi.
turdagi. mavzularga. mos. tushishi. haqida. to‘xtalamiz.. Siyosiy. xaritalar,. asosan,. davlatlar. paydo.
bo‘lishi,. rivojlangan. davrlarida. egallagan. hududlari,. bir. paytda. mavjud. bo‘lgan. davlatlar,.
ularning.chegaralari.o‘zgarib.turishi,.bir.davlatning.parchalanib.ketishi.va.uning.o‘rniga.boshqa.
davlat. paydo. bo‘lishi. yoki. boshqa. mavjud. davlat. tomonidan. bosib. olinishi. kabi. tarix. siyosiy.
sahnasida.bo‘lgan.jarayonlarni.o‘quvchi.ko‘z.oldiga.keltirishida.ahamiyati.katta..Tarixda.mavjud.
bo‘lgan. biror. davlat. haqida. faqat. og‘zaki. ma’lumot. berish. bilan. cheklansak,. o‘quvchi. faqat.
shu. ma’lumotlarni. eslab. qolishi. mumkin,. lekin. o‘sha. davlatni. xaritada. tasavvur. qilishi. qiyin.
bo‘ladi.. Geografiya. darsidan. olgan. bilimlari. yordamida. taxminan. tasavvur. qilishi. mumkin,.
lekin.bu.tasavvur.ko‘pincha.xato.yoki.chala.bo‘lib.qolishi.ehtimoli.ko‘p.bo‘ladi..Aynan.siyosiy.
xaritalar. bilan. ishlayotganda. o‘quvchi. eslab. qolishi. va. qiziqishini. orttirish. uchun. mavzuda.
davlat.hududlarini.o‘quvchi.yashash.joyiga:.tumani,.viloyati.yoki.O‘zbekiston.hududiga.uzoq-
yaqinligiga.urg‘u.berilsa,.o‘quvchilarning.deyarli.hammasi.katta.qiziqish.bilan.xaritaga.qaraydi.va.
o‘zaro.bahslarga.kirishadi..Misol.uchun,.O‘zbekiston.tarixidagi.uchta.xonliklar.davri.xaritalarini.
ko‘rsatib,.o‘quvchilarga.“Sizning.tumaningiz.yoki.viloyatingiz.hududi.qaysi.xonlik.(yoki.amirlik).
hududiga.to‘g‘ri.kelgan.ekan”?.degan.savol.o‘quvchilarning.hammasida.qiziqish.uyg‘otadi..
Tabiiy.xaritalardan.ham.unumli.foydalish.usullari.ko‘p..Misol.uchun.shaharlar.paydo.bo‘lishi,.
urushlar.borishi,.ma’lum.bir.xalqlar.yoki.davlatlarning.rivojlanishi.yoki.aksincha.taraqqiyotda.

---

24